پایمال شدن اقتصاد مقاومتی در مناطق آزاد

نماینده مجلس نهم با اشاره به این که مناطق آزاد مرکز واردات کالا شده اند گفت از جهت فرهنگی هم به این مناطق انتقاد وارد است و تصور برخی افرادی که به مناطق وارد می شوند این است که گویی از ایران خارج شده اند.
دولت لایحه ایجاد ٧ منطقه آزاد تجاری، صنعتی و ١٢ منطقه ویژه اقتصادی را به مجلس شورای اسلامی تقدیم کرده است که یک فوریت آن به تصویب رسیده است. این لایحه دو بار در مجلس نهم رد شده است و مقامات دولت یازدهم امیدوارند با تغییر ترکیب نمایندگان مجلس بتوانند این لایحه را از تصویب مجلس دهم بگذرانند.

در مورد این لایحه و اثرات اقتصادی آن با حجت الاسلام و المسلمین مصباحی مقدم، نماینده چند دوره مجلس شورای اسلامی، به گفت‌وگو پرداختیم:
در مورد مناطق آزاد دو دیدگاه وجود دارد، عده‌ای آن را در راستای اقتصاد مقاومتی می دانند و عده ای این نظر را ندارند، نظر شما چیست؟

مصباحی مقدم: آغاز شکل گیری مناطق آزاد در دوران ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی بود.اهدافی که برای شکل گیری این مناطق به طور عمده مطرح شد؛ ایجاد فرصت برای سرمایه گذاری از خارج و داخل، برای تولید و صادرات بود و یکی هم ایجاد بارانداز برای ترانزیت کالا. شبیه اتفاقی که در دوبی به عنوان یک منطقه آزاد رخ داده است. در دبی این امکان به وجود آمده که در منطقه خلیج فارس کشتی ها تخلیه و بارگیری را انجام می دهند و از آنجا صادرات مجدد صورت می گیرد.

اگر این دو هدفی که در ابتدا برای شکل گیری مناطق آزاد در نظر گرفته شده بود، به خوبی محقق می شد؛ الگوی مناسبی بود تا بتوانیم با استدلال به آن، مناطق آزاد بیشتری ایجاد کرد. اما متاسفانه از ابتدا این مناطق مدخلی برای واردات کالا بدون اخذ مالیات گمرکی و بدون محدودیتهای معمول، بعد هم راهی برای انتقال این کالاها به سایر نقاط کشور به صورتهای مختلف شدند؛ صورتهای قانونی مثل بار همراه مسافر و شکل غیر قانونی مثل قاچاق.

** افزایش مناطق آزاد به شکل کنونی، بدون اصلاح الگوی کنونی به زیان کشور و اقتصاد مقاومتی است
تأثیر مناطق آزاد بر مکان های جای گیری این مناطق چگونه بوده است؟

مصباحی مقدم: در مکانهایی مثل کیش، قشم و چابهار مناطق آزاد شکل گرفته است. باید گفت رونق اقتصادی را در این مناطق شاهد هستیم و ساخت و ساز های زیادی انجام گرفته است اما آن هدفی که مورد انتظار بود تحقق پیدا نکرد. افزایش این مناطق بدون اصلاح این الگوی اشتباه به زیان کشور و اقتصاد مقاومتی است.

در برخی از این مناطق که شکل گرفته است ما شاهد این هستیم که مردم به شدت تحت فشار هستند. چون در این مناطق قیمت هم آزاد می شود. مثلا کرایه تاکسی یا قیمت اجناس سهمیه بندی شده در آن جا آزاد است. این باعث می شود که فشاری مضاعف روی خانواده های ساکن آنجا بیاید. این فشار را در حالی تحمل می کنند بدون این که احیانا خود ساکنان آن مناطق سودی را از آن منطقه ببرند؛ زیرا کسانی از بیرون می آیند و در آنجا سرمایه گذاری می کنند و قیمتها در اثر فعالیت آنها بالا می رود. قیمت های کالاهایی چون زمین، مسکن و بنگاه ها و مغازه ها در این مناطق به شدت افزایش پیدا می کند و این به نفع اهالی آن منطقه نیست. آنها از این منافع برخوردار نمی شوند و اوضاع به نفع آن ها نیست در حالی که عده ای از راههای دور می آیند و در آنجا سرمایه گذاری می کنند.

آیا به شکل مطلق مناطق آزاد را برای اقتصاد ایران مضر می دانید؟

مصباحی مقدم: البته که اینگونه نیست. اگر این منطقه آزاد را بین ایران و پاکستان یا ایران و افغانستان و یا جمهوری آذربایجان یا عراق بگذاریم؛ به عبارت دیگر این مناطق را بین ایران وهمسایگانی بگذاریم که مزیتهای ما را ندارند، در این صورت می تواند به مناطقی برای صادرات و حتی تولید تبدیل شود چون این کشورها توانایی های اقتصادی ما را ندارند. از این جهت به طور مطلق نمی توان نفی کرد و به طور مطلق هم نمی توان تایید کرد.

هدف این مناطق رونق اقتصادی بود. اما چه شد که این تجربه تلخ اتفاق افتاده است؟

مصباحی مقدم: عدم مدیریت، نظارت و کنترل دلایل شکست سیاست مناطق آزاد است. ما این مناطق را ایجاد می کنیم اما اهداف فراموش می شود و مدیران به جای این که این اهداف را دنبال کنند، دنبال منافع شخصی و اداری خود هستند که این عوامل باعث شده است جهت سرمایه گذاری در این مناطق بیشتر به سمت کالاهای مصرفی نهایی سوق پیدا کند.

** تصور افرادی که به مناطق آزاد وارد می شوند، این است که گویی از ایران خارج شده اند
از جهت فرهنگی هم انتقادی به این مناطق وارد است یا نه؟

مصباحی مقدم: طبعا از این جهت هم جای تامل است. تصور برخی افرادی که به مناطق آزاد وارد می شوند، (چه گردشگران و چه سرمایه گذاران ) در مورد این مناطق این است که گویی از ایران خارج شده اند و قوانین جمهوری اسلامی در این جا حاکم نیست. در یکی از هتلهای کیش دختر خانمی را مشاهده کردم که بدون روسری به همراه خانواده در صف صبحانه حاضر شده است، وقتی راجع به حجاب تذکر دادم در پاسخ گفت که مگر این مناطق مناطق آزاد نیست! این مناطق، مناطق آزاد تجاری است و نه مناطق آزاد فرهنگی. اما متأسفانه شاهد مسائل ناهنجار فراوانی در این مناطق هستیم. برخی در این مناطق محیطی برای گردشگران خارجی فراهم آورده اند که منطبق فرهنگ خودشان در این مناطق حضور پیدا کنند؛ درحالی که قطعا چنین برداشتی نادرست است و باید مبنا را بر این گذاشت که اینجا بخشی از ایران است و تمانی قوانین جمهوری اسلامی حاکم است.

در صحبتهایتان به این مطلب اشاره کردید که مناطق آزاد بیشتر جنبه وارداتی پیدا کرده اند، آیا در سایر کشورها هم چنین هست؟

مصباحی مقدم: من از نزدیک برخی از مناطق آزاد کشورهای دیگر را دیده ام، آنها به خوبی از این مناطق در راستای سرمایه گذاری برای اقتصاد استفاده کردند. یکی از مناطقی که از نزدیک از آن بازدید کردم، شهر طَنجه در کشور مغرب است که نزدیک اسپانیاست. آنجا به عنوان منطقه آزاد معرفی شده است. کارخانه هایی در آن جا برای صادرات به اروپا تأسیس شده است. منطقه آزاد در آنجا به این معناست که در این منطقه دیگر موانع ادرای معمول و محدودیتهایی که در غیر از مناطق آزاد برای تولید و صادرات وجود دارد، وجود ندارد و شاهد آن هستیم که برای جوانان کشورشان اشتغال ایجاد کرده است.

به گزارش تسنیم، مواد اولیه وارد آن مناطق می شود و تبدیل به محصول نهایی می شود و قسمت عمده آن صادر می شود و آن بخشی از تولیدات آنجا هم که به داخل کشور وارد می شود، عوارض گمرکی که برای ورود مواد اولیه به این مناطق گرفته نشده بود، گرفته می شود. در واقع اعطای تسهیلات منطقه آزاد صرفا برای صادرات کالا است.

چرا در ایران به این نتایج نرسیده ایم؟

مصباحی مقدم: مشکل ما مدیریت اشتباه است. برخی از افرادی که مسئولیت می پذیرند فکر می کنند این مسئولیت در منطقه ای خارج از ایران است. بنابراین فکر می کنند که این منطقه ها مشمول نظارتهای انواع دستگاههای نظارتی کشور نیست. حال آنکه این طور نیست. نظارتهای عامی که در جمهوی اسلامی وجود دارد باید در آن مناطق نیز به صورت کامل وجود داشته باشد.

برخی از کارشناسان می گویند که به جای افزایش کمی در مناطق آزاد، آیا بهتر نبود که کیفیت نا به سامان این مناطق را درست می کردیم و پس از یک تجربه موفق به سمت افزایش این مناطق می رفتیم؟

مصباحی مقدم: این حرف حرف درستی است. در مجلس قبل هم لایحه ای به مجلس مبنی بر توسعه مناطق آزاد ارائه شد، اما آن لایحه را ما را رد کردیم و گفتیم که ابتدا این مناطقی که هست را سرو سامان دهید بعد به فکر توسعه باشید و گرنه مبارزه با قاچاقی که اینقدر برای آن وقت می گذاریم و قانون وضع می کنیم توسط مناطق آزاد «کان لم یکن» می شود و شاهد قاچاق بسیار زیادی از این مناطق خواهیم بود.

برخی کارشناسان این کار دولت را با توجه به نزدیک بودن انتخابات ریاست جمهوری، یک حرکت انتخاباتی تلقی کرده اند که دولت پس از چندین ناکامی به سراغ این کار رفته است تا یک اثر زود بازده داشته باشد؛ نظر شما در این رابطه چیست؟ آیا توسعه این مناطق،نوعی کار تبلیغاتی است؟

مصباحی مقدم: در اجرای تصمیمات همیشه باید مصالح نظام را در نظر گرفت. تشکیل مناطق آزاد نفع عمومی ندارد و نفعش به گروه خاص و محدودی می رسد. به نظر من توسعه این مناطق بیشتر بر اثر چانه زنی ها است. ممکن است اثر سیاسی هم داشته باشد؛ اما مهمترین دلیلی که دولت اصرار به تصویب این لایحه دارد، فشارهایی است که از جانب برخی نمایندگان آن مناطق روی دولت آورده می شود. نمایندگانی که در دوره خودشان می خواهند برای منطقه خودشان کاری کرده باشند، کاری که چشم گیر و محسوس باشد. آوردن منطقه ویژه حس بسیار ملموسی را برای اهالی آن منطقه به همراه دارد. این تصمیم گیری ها تحت فشار نمایندگان یا برخی از دولتمردان است که معتقد به دیدگاه آزادی تجارت و آزادی اقتصادی لیبرالی هستند و از این طریق افکار و ایده های خودشان را دنبال می کنند.