تاراج منابع آبی در کشور / کشاورزی چگونه آب را می‌بلعد؟

به گزارش تجارت‌نیوز ، هر سال کمتر از سال قبل می‌شود؛ منابع آبی که جان و اقتصاد میلیون‌ها نفر در این سو و آن سوی مرز به آن وابسته است. در ایران اما سرعت کاهش ذخایر آب به مراتب بیشتر از برخی از کشورهاست.

ذخایر آبی کشور به نفس نفس افتاده است. متوسط بارندگی از حدود 250 میلی‌لیتر به حدود 230 میلی‌لیتر نسبت به 50 سال گذشته رسیده است. این شاید نخستین هشدار برای کمبود آب در کشور باشد، اما تمام ماجرا نیست.

برای بررسی بحران آب در کشور باید تغییرات اقلیمی، رشد جمعیت، افزایش مصرف در حوزه‌های کشاورزی و صنایع، برداشت آب از منابع زیرزمینی را نیز در نظر گرفت. اگرچه برخی روی تغییرات اقلیمی تاکید دارند اما فعالیت‌های انسانی چهار برابر تغییرات اقلیمی در کاهش منابع آبی کشور سهم دارد.

صادرات آب با محصولات کشاورزی

آمارهای بانک جهانی نشان از سهم 92 درصدی کشاورزی در مصارف آب کشور می‌دهد. به عبارتی در ابتدا باید فکری به حال مدیریت مصرف آب در این حوزه کرد. سوال اینجاست که کشاورزی چگونه آب را می‌بلعد؟

کاوه زرگران، رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران در این مورد به تجارت‌نیوز می‌گوید: «پایین بودن قیمت آب کشاورزی یک ایراد بسیار بزرگ برای صیانت از منابع آبی در کشور است. این موضوع موجب شده که هر کالای ارزان‌قیمتی را تولید و به کشورهایی که بیشتر از ایران محدودیت آب دارند، صادر کنیم.»

او ادامه می‌دهد: «از جمله کالاهایی که برای صادرات ندارد، می‌توان به تولید و فروش ارزان انواع سبزی و صیفی‌جات (مانند هندوانه) به کشورهای حوزه خلیج فارس اشاره کرد. این در حالی است که درآمد ما از فروش و صادرات این کالاها، اندازه قیمت آب مصرفی آن هم نیست. محصولاتی که کیفیت بهتری دارند به کشورهایی مانند امارات صادر می‌شوند و محصولات با کیفیت کمتر به کشورهایی مانند افغانستان صادر می‌شود. »

زرگران می‌گوید: «در حقیقت ما داریم آب را به این کشورها صادر می‌کنیم. گاهی هزینه پرداختی به کشاورز آنقدر کم است که حتی از برداشت محصول هم منصرف می‌شود، در حالی که دیگر آن محصول آب را مصرف کرده است.»

تاراج منابع آبی در کشور

اما آیا مقصر کم‌آبی، کشاورزان هستند؟ رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران در این مورد می‌گوید: «مشکل اساسی و بنیادی در تعیین قیمت بهای آب کشاورزی است که باید مطابق با قیمت جهانی باشد. دولت باید برای آبی که به کشاورز می‌دهد پول دریافت کند و در کنار آن یارانه برای تولید کالای مصرفی در داخل کشور به او دهد.»

او ادامه می‌دهد: «کشاورزان قشر زحمت‌کشی هستند که آب را تقریبا رایگان دریافت می‌کنند؛ آنها هم فکر می‌کنند که هر محصولی برای کشور مفید است. مقصر مجلس است که برای بهای آب مطابق بهای جهانی سیاستگذاری نکرد.»

زرگران با اشاره به اهمیت بازنگری در سیاستگذاری‌ها با توجه به ظرفیت آب، خاک و بارش کشور، می‌گوید: «در سال‌های گذشته برداشت آب از منابعی زیرزمینی کشور به حدی بوده که می‌توان گفت منابع آبی کشورمان را تاراج کردیم. متاسفانه حالا علاوه بر کمبود آب، با مشکلاتی مانند فرونشست زمین در دشت‌ها مواجه هستیم.»

او ادامه می‌دهد: «در حال حاضر آب‌های زیرزمینی را از راه چاه‌های مجوزدار و بدون مجوز به شکل وحشتناکی برداشت می‌کنیم و در مزارع و جاهای دیگر استفاده می‌کنیم. میزان برداشتی که آب‌های زیرزمینی داریم حدود سه تا چهار برابر حد مجاز است.»

تولید برنج در کشور متوقف می‌شود؟

اخیرا برخی از کشاورزان با گلایه از کمبود آب ، به تجارت‌نیوز گفتند که احتمالا از ادامه کشت در زمین‌های خود منصرف شوند. رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق تهران می‌گوید: «مصرف آب در همه حوزه‌ها با استانداردهای جهانی فاصله دارد. اگر این روند ادامه پیدا می‌کند، دیگر از طریق بارش و منابع زیرزمینی آب تامین نمی‌شود؛ بلکه باید به سمت آب‌شیرین‌ها رفت که در این صورت بهای تمام شده آب برای ما بسیار گران می‌شود.»

آنطور که او می‌گوید اگر مدیریت منابع آبی تغییر نکند، تولید برخی کالاهای خوراکی مانند برنج نیز با مشکل مواجه می‌شود. برای مثال در حال حاضر بخش عمده برنج مصرفی کشور، تولید داخل است، اما درصورت مدیریت نکردن منابع آبی، ماجرا برعکس می‌شود.

او در پایان می‌گوید: «شبکه آبرسانی در کشور مشکل دارد و نمی‌توان را انکار کرد. مصارف خانگی نسبت به مصارف کشاورزی و صنایع، رقم کمی است اما این بخش برای دولت قابل کنترل‌تر است.»

کسری 140 میلیارد مترمکعبی مخازن آب

اخیرا نیز عباس کشاورز، معاون پژوهش مرکز ملی مطالعات کشاورزی و آب اتاق ایران در نشست نمایندگان اتاق تهران آمار تکان‌دهنده‌ای از منابع و مصارف آب در کشور ارائه داد.

به گفته او تعداد چاه‌های آب از حدود 40 هزار حلقه در دهه 60 خورشیدی به 840 هزار حلقه افزایش داشته است. به عبارتی تعداد چاه‌های آب طی چهار دهه گذشته 21 برابر شده است.

در همین حال به گفته کشاورزی، میزان کسری مخازن آب در کشور نیز صعودی است. آنطور که او گفت: «این میزان کسری در دهه 60 حدود 20 میلیون مترمکعب بود که در حال حاضر به 140 میلیارد مترمکعب رسیده است.»

او همچنین گفت: «تغییرات اقلیمی در کاهش منابع آب در کشور تغییرات اقلیمی در کاهش منابع آب در کشور تنها 18 درصد موثر بود، در حالی که اثرگذاری حوه انسانی 82 درصد است.»

با این حساب متهم ردیف اول بحران آب در کشور، فعالیت‌های انسانی در حوزه کشاورزی و صنایع است. اگرچه به گفته کارشناسان شبکه آبرسانی و فرهنگ مصارف خانگی هم باید درست شود، اما بیشترین تغییرات را باید در دو حوزه اول ایجاد کرد. همه اینها در حالی است که در سال جاری و تاکنون حجم ذخایر سدها در کشور تنها 37 درصد است.