علت تخریب شدید ساختمان‌ها در زلزله ترکیه

به گزارش تجارت‌نیوز ، زلزله هفته گذشته ترکیه و صدها پس لرزه آن حداقل 6 هزار و 444 ساختمان را در 10 استان این کشور ویران کرد و تا لحظه تنظیم این گزارش بیش از 20 هزار نفر از شهروندان ترکیه در این فاجعه جان باختند.

به نقل از الجزیره ، در حالی که امدادگران به جستجوی در میان آوارها ادامه می‌دهند، ترکیه اکنون در تلاش است تا بفهمد چرا این فاجعه طبیعی که ظاهراً بیش از 20 سال بود که برای آن آماده می‌شد چنین آسیب زیادی به زیرساخت‌های کشور وارد کرد.

در حال حاضر این سوال مطرح است که آیا این دو زمین لرزه که اولی با بزرگی 7.8 و دومی 7.6 ریشتر رخ دادند، آنقدر شدید بودند که اکثر ساختمان‌ها نتوانستند از آن جان سالم به در ببرند یا اینکه ساختمان‌ها مطابق با استانداردهای ساخت‌وساز مدرن نبودند و یا قصوری از سوی مسئولین صورت گرفته است؟

به گفته پروفسور اوکان تویسوز، مهندس زمین‌شناسی از دانشگاه فنی استانبول، ترکیبی از همه موارد بالا منجر به فاجعه روز دوشنبه شد. تویسوز به الجزیره گفت: «ما در اینجا با زلزله‌های واقعاً عظیمی روبرو هستیم. اولین مورد تقریباً معادل آزاد شدن انرژی ناشی از انفجار حدود 5 میلیون تن تی‌ان‌تی و دومی معادل 3.5 میلیون تن بود. برای بیشتر ساختمان‌ها مقاومت در برابر چنین نیرویی دشوار است».

سینان تورک‌کان، مهندس عمران و رئیس انجمن مقاوم‌سازی زلزله در ترکیه با این موضوع موافق است. او توضیح داد: «این زمین‌لرزه‌ها نه تنها بسیار شدید بودند، بلکه به‌سرعت نیز به وقوع پیوستند. بسیاری از ساختمان‌ها در زلزله اول فقط آسیب‌های خفیف تا متوسط دیدند اما پس از زلزله دوم فرو ریختند».

بر اساس برآوردهای رسمی، 6 تا 7 هزار ساختمان در روز دوشنبه فروریخت. تورک‌کان گفت: هر چقدر هم که زلزله‌ها شدید بوده باشد، اگر همه ساختمان‌ها مطابق استاندارد بودند، هیچ زلزله‌ای نمی‌توانست به این میزان خسارت وارد کند. رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه روز چهارشنبه در جریان بازدید از منطقه حادثه از آمادگی‌ها و واکنش دولتش در برابر زلزله‌ها دفاع کرد و گفت: « غیرممکن است که کسی بتواند برای این مقیاس از فاجعه آماده شود».

او گفت که دولت طی یک سال تمام ساختمان‌های فروریخته در هر 10 استان زلزله‌زده را بازسازی خواهد کرد. او می‌گوید درست مانند کاری که در زلزله‌های گذشته انجام دادیم، اینا را هم بازسازی خواهیم کرد. دولت ما با روند این کار آشنایی دارد و بارها توانایی خود را در بازسازی مناطق آسیب دیده ثابت کرده است.

بیشتر ساختمان‌هایی که روز دوشنبه فروریختند، قبل از سال 1999 یعنی بیش از 24 سال قبل ساخته شده‌اند. زمانی که زمین‌لرزه‌ای به بزرگی 7.6 ریشتر در منطقه مرمره غربی رخ داد و 17 هزار نفر را کشت، دولت آیین نامه طراحی لرزه‌نگاری ترکیه را تا حد زیادی بهبود بخشید و در سال 2008، پروژه تحول شهری را آغاز کرد تا ترکیه را برای زلزله بزرگ بعدی آماده کند.

وضعیت آیین‌نامه مقررات زلزله

در نوامبر 2022، پس از زلزله 6 ریشتری که به بیش از 2 هزار ساختمان در شمال ترکیه آسیب رساند، مورات کوروم، وزیر محیط زیست و شهرسازی تاکید کرد که مقامات در تلاش هستند تا همه ساختمان‌های کشور را تا سال 2035 در برابر زلزله ایمن کنند.

کوروم در یک پست شبکه‌های اجتماعی گفت: «ما در حال حاضر 3.2 میلیون خانه را بازسازی کرده‌ایم." 250 هزار اقامتگاه در 81 استان و 992 محدوده در حال حاضر در حال ایمن‌سازی هستند. در حال حاضر 24 میلیون نفر از شهروندان ما در مناطق ایمن در برابر زلزله زندگی می‌کنند». اما این تلاش‌ها نتوانست از این فاجعه جلوگیری کند.

تورک‌کان گفت: « آیین‌نامه طراحی لرزه‌نگاری ترکیه به صورت نظری مطابق با استانداردهای جهانی است اما در عمل، وضعیت بسیار متفاوت است».

دولت مشوق‌های مالی ارائه داد اما مشارکت در پروژه تحول شهری خود را اجباری نکرد. این یعنی تنها افرادی که در موقعیتی بودند که از بازسازی کسب درآمد کنند مانند افرادی که دارای زمین‌های ارزشمند مناسب برای توسعه بیشتر بودند، موافقت کردند که املاک قدیمی خود را تخریب کنند و طبق آخرین آیین‌نامه بازسازی کنند.

بسیاری نمی‌خواستند برای بازسازی یا هر کاری که ضروری به نظر نمی‌رسید هزینه‌ای بدهند. به همین دلیل است که کارشناسان می‌گویند، بیش از 20 سال پس از زلزله مرمره، ترکیه مملو از ساختمان‌هایی است که با استفاده از مصالح بی‌کیفیت و تکنیک‌های ساخت‌وساز خارج از رده ساخته شده‌اند که بلافاصله پس از مواجهه با یک زمین لرزه قدرتمند فرو می‌ریزند.

تورک‌کان گفت: «اگر این اقدمات به درستی و بر اساس اصول انجام می‌شد ما می‌توانستیم روز دوشنبه از تخریب کامل حداقل 5 هزار ساختمان جلوگیری کنیم و می‌توانستیم جان‌های بسیاری را نجات دهیم». کارشناسان معتقدند که دولت و مقامات محلی می‌توانستند اقدامات احتیاطی بیشتری برای اطمینان از ایمن بودن همه ساختمان‌ها و اجرای مقررات طراحی زلزله در همه زمینه‌ها انجام دهند».

او افزود: «ما بارها در نامه‌ها و گزارش‌هایمان به مقامات توضیح دادیم که هیچ ساختمانی که مستقیماً روی یک خط گسل ساخته شده باشد صرف نظر از میزان قوی بودن ساختار آن، نمی‌تواند در مقابل زلزله جان سالم به در ببرد و از هم می‌پاشد. گفتیم باید نقشه‌های دقیق گسل‌های کل کشور را در دسترس داشته باشیم و مناطقی را که مستقیماً روی خطوط گسل فعال هستند به فضای سبز با ممنوعیت ساخت‌وساز تبدیل کنیم. اما کسی به این درخواست‌ها توجهی نکرد».

حتی ساختمان‌های نوساخت هم مقاومت نکردند

همچنین در ساخت ساختمان‌های جدید نیز اصول و مقررات به طور کامل رعایت نشده‌اند. در این زلزله برخی از ساختمان‌های نسبتا نوساخت نیز فروریختند. این یعنی پیمانکاران با راه‌های میان‌بر، سعی در صرفه‌جویی در هزینه با استفاده از مصالح پایین‌تر از سطح استاندارد داشته‌اند و مقامات نیز قبل از تأیید پروژه‌های ساختمانی، دقت لازم را انجام نداده‌اند».

حتی چندین مدرسه، ساختمان اداری، بیمارستان و حتی مقر اداره مدیریت حوادث و فوریت‌های ترکیه در هاتای نیز روز دوشنبه فروریخت.

تورک‌کان توضیح داد: «طبق مقررات خود دولت، ساختمان‌های عمومی باید بسیار قوی‌تر از ساختمان‌های خصوصی باشند. هنگامی که در حال ساختن یک بیمارستان، یک اداره پست یا هر ساختمان عمومی دیگری هستید، به شما دستور داده می‌شود که از بتن و آهن بیشتری استفاده کنی و مطالعات دقیق‌تری روی زمین انجام دهید. این برای اطمینان از این جهت است که چنین ساختمان‌هایی در برابر زلزله یا بلایای طبیعی دیگر جان سالم به در ببرند و بتوانند در زمان بحران به مردم خدمات‌رسانی کنند نه اینکه خود همراه با دیگر ساختمان‌ها فرو بریزند».

فروریختن یک ساختمان عمومی، یک نیروگاه یا فرودگاه در اثر زلزله کاملا غیرقابل قبول است. مقررات بسیار سختگیرانه‌ای برای جلوگیری از این امر وجود دارد. صحنه‌هایی که امروز در جنوب شرق شاهد آن هستیم، گواه نقص دولت در اجرای قوانین خود حتی در ساخت‌وسازهایی است که کنترل کامل بر آنها دارد.

چاره چیست؟

حدود 20 میلیون ساختمان در ترکیه وجود دارد. در شهر استانبول، جایی که کارشناسان معتقدند دیر یا زود یک زلزله بزرگ رخ خواهد داد، 1.2 میلیون نفرزندگی می‌کنند. کارشناسان معتقدند درصد قابل توجهی از این ساختمان‌ها در شرایطی نیستند که در برابر زلزله‌ای با بزرگی بالا مقاومت کنند.

تقویت یا بازسازی تمام ساختمان‌های در معرض خطر در تمام مناطق زلزله خیز از نظر فنی و لجستیکی دشوار و پرهزینه خواهد بود. با این حال این وظیفه‌ای است که نمی‌توان از آن اجتناب کرد یا به تأخیر انداخت.

تورک‌کان گفت: «دولت باید در وادار ساختن مردم به بازرسی، تقویت و در صورت لزوم بازسازی ساختمان‌های خود با قدرت بیشتری عمل کند. طبیعتا مردم به طور داوطلبانه برای پرداخت هزینه‌های بیشتر پیش‌قدم نمی‌شوند اما این مساله مرگ و زندگی است و باید با جدیت با آن برخورد شود».