آسیب‌های خلاء سواد رسانه‌ای برای «سلامت»
دو مفهوم، «سواد رسانه» و «اطلاعات و هوش مصنوعی» در ظاهر ممکن است دو عبارت متفاوت به نظر برسند، اما فی‌الواقع به شدت به هم وابسته و مرتبط هستند.
مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه دنیای امروز فقط با ویروس‌ها و میکروب‌های نوپدید روبرو نیست و ویروس‌های رسانه‌ای یعنی شایعات هم تهدیدی نوپدید برای سلامت جامعه هستند، به هوش مصنوعی به عنوان یکی از تکنولوژی‌های پرطرفدار و پرکاربرد نوظهور اشاره کرد و گفت: برای استفاده موثر و مسئولانه از هوش مصنوعی بعنوان دستیار و موهبت تکنولوژی قرن معاصر، مجهز بودن به سواد رسانه‌ای یک ضرورت است.
دکتر فرشید رضایی با بیان اینکه اهمیت سواد رسانه‌ای در دنیای امروز بیش از گذشته نمایان شده، اظهار کرد: در دنیای پرشتاب امروز که مرزهای نوین دیجیتال را مشاهده می‌کنیم و هوش مصنوعی به سرعت در حال دگرگونی و رشد است و خواه و ناخواه به تغییر سبک زندگی روزمره انسان‌ها منجر می‌شود، اهمیت سواد رسانه‌ای بیش از پیش نمایان شده است. دو مفهوم، «سواد رسانه» و «اطلاعات و هوش مصنوعی» در ظاهر ممکن است دو عبارت متفاوت به نظر برسند، اما فی‌الواقع به شدت به هم وابسته و مرتبط هستند.
ویروس‌های رسانه‌ای؛ تهدیدی نوپدید برای سلامت
او ادامه داد: آنچه در دوران کرونا گذشت و تجربیاتی که در بازار داغ شایعات و شبکه‌های مجازی به دست آمد، نشان داد که دنیای امروز فقط با ویروس‌ها و میکروب های نوپدید روبرو نیست و ویروس‌های رسانه‌ای یعنی شایعات هم تهدیدی نوپدید برای سلامت جامعه هستند و واکسیناسیون مخصوص به خود و بهداشت رسانه‌ای مخصوص به خود را می‌طلبند. به واکسیناسیون مربوط به رسانه‌های سلامت، «سواد رسانه‌ای» می‌گوییم و علت ورود وزارت بهداشت برای توانمندسازی جامعه در سواد رسانه‌ای نیز دقیقا ورود به همین میدان است. خوشبختانه، اقدامات دانشگاه های علوم پزشکی سراسر کشور در زمینه سواد رسانه‌ای، نتایج خوبی داشته است. کوریکولوم آموزش جامعه در مود سواد رسانه را نیز آماده کرده‌ایم و انتظار می‌رود آبشار آموزشی همچنان توسعه یابد و جمعیت میلیونی سفیران سلامت دانش‌آموزی در مدارس و داوطلبان سلامت در جامعه به این سواد مهم مجهز شوند.
حجم انبوهی از اطلاعات درست و نادرست
مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت با بیان اینکه هوش مصنوعی به عنوان یکی از تکنولوژی‌های پرطرفدار نوظهور و البته پرکاربرد، به سرعت منجر به تغییراتی در حجم و شیوه تولید و مصرف محتواهای رسانه‌ای به ویژه در فضای مجازی شده، خاطرنشان کرد: این فناوری قدرتمند، قادر است حجم عظیمی از محتوا را با سرعت بیش از پیش در انواع قالب‌های متنی، تصویر، ویدیو و حتی صدا و موسیقی تولید کند. هوش مصنوعی نه تنها در حوزه هنری بلکه در تولید مقالات خبری و گزارش‌های علمی نیز کاربردهای ویژه و شگفت‌انگیز خود را نشان داده است. با همه این احوال، در کنار لیست بلند مزایای بهره‌گیری از این تکنولوژی، گسترش استفاده از هوش مصنوعی در تولید محتوا بویژه توسط افراد غیرمتخصص، چالش‌های جدیدی را نیز به همراه داشته است.
رضایی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، شباهت محتوای تولیدی به محتوای علمی اصیل و دشواری تشخیص محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی از محتوای علمی تولید شده توسط انسان، برای مخاطب عام است. این موضوع به ویژه در حوزه‌هایی مانند اخبار کلیدی، تبلیغات و اطلاعات علمی اهمیت ویژه‌ای دارد؛ چراکه تاثیر مستقیم بر سواد سلامت مردم دارد و قادر است موج جدیدی از «اینفودمی‌ها» را آغاز کند. دلایل زیادی وجود دارد که چرا تشخیص محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی مهم است. تولید اطلاعات نه چندان درست و گاهی نادرست از یکسو و آسیب به اعتماد عمومی و نقض حقوق معنوی تولیدکنندگان اصیل آثار از سویی دیگر می‌توانند از جمله چالش‌های مهم در کاربرد هوش مصنوعی باشند.
خطر کاهش اعتماد عمومی به اطلاعات بهداشتی
او با بیان اینکه هوش مصنوعی می‌تواند سرعت بالایی در تولید اخبار و متن داشته باشد، اما ممکن است منجر به تولید اخبار جعلی و اطلاعات نادرست شود، افزود: عدم اطلاع از صحت و سقم اطلاعات می‌تواند به تغییر و شکل‌گیری افکار عمومی و اثرگذاری بر تصمیم‌گیری‌های مهم جامعه منجر شود. تولید انبوه محتوا توسط کاربران هوش مصنوعی بدون توجه به مسائل مربوط به حق تکثیر و مالکیت معنوی می‌تواند چالش‌های حقوقی پیچیده‌ای ایجاد کند. توسعه شبکه‌های مجازی و در دسترس قرار گرفتن دریایی از رسانه‌ها به ویژه محتواهای خلاقانه و خوش‌رنگ و لعاب تولیدشده توسط هوش مصنوعی، به دلیل خطاهای علمی ظریف خود می‌تواند در طول زمان به کاهش اعتماد عمومی به اطلاعات بهداشتی موجود در فضای مجازی منجر شود، هرچند تنها تولیدکنندگان مطالب شبه علم در فضای مجازی کاربران هوش مصنوعی نیستند و گروهی از سودجویان نیز به ناامن شدن و غیرقابل اطمینان شدن مطالب فضای مجازی دامن زده‌اند.
مدیر دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت افزود: برای مقابله با لیست بلند چالش‌های ناشی از مطالب شبه‌علم یا نیمه‌درست تولیدی توسط دستیاران هوش مصنوعی ، ابزارهای مختلفی نیز برای تشخیص محتوای تولید شده اصیل علمی و محتوای غیراصیل تولیدی هوش مصنوعی توسعه یافته و قابل استفاده توسط دانشجویان و عموم است. این ابزارها با تحلیل ویژگی‌های زبانی، ساختاری و محتوایی متن، سعی در تشخیص الگوهای مشخصی دارند که نشان می‌دهد آیا تولید محتوا توسط هوش مصنوعی بوده است یا خیر. از توانمندی‌های این دسته از ابزارها توانایی بررسی ساختار جمله‌ها، دایره واژگان استفاده شده در محتوا و تحلیل الگوهای زبانی است که سرنخ‌هایی از دخالت هوش مصنوعی در رسانه‌های تولیدی را به دست می‌دهد. برخی از ابزارهای مورد نظر با تحلیل الگوهای آماری متون، مانند الگوی توزیع کلمات و عبارات، به شناسایی محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی می‌پردازند که بویژه برای دانشجویان موضوع مهمی است. ابزارهایی نیز وجود دارند که با بررسی ویژگی‌های بصری تصاویر، مانند جهت سایه‌ها یا وجود نویز و مصنوعی بودن برخی جزئیات، به تشخیص تصاویر تولید شده هوش مصنوعی کمک می‌کنند.
وی گفت: امسال، شعار هفته جهانی سواد رسانه در باب همین چالش‌ها و فرصت‌ها طراحی شده است و به موضوع روز یعنی هوش مصنوعی می‌پردازد و بر روی این مهم دست می‌گذارد و تاکید می‌کند که با وجود پیشرفت ابزارهای تشخیص محتوای تولیدی هوش مصنوعی، داشتن «سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی» همچنان یکی از مهم‌ترین راهکارها برای تشخیص محتوای تولید شده توسط هوش مصنوعی است. افرادی که سواد رسانه‌ای بالایی دارند، قادرند با استفاده از تفکر انتقادی، منابع اطلاعات را ارزیابی کرده و راحت‌تر از سایرین اطلاعات نادرست یا نیمه درست را از میان انبوهی از مطالب در فضای مجازی تشخیص دهند.
ضرورت سواد رسانه‌ای برای استفاده مسوولانه از هوش مصنوعی
رضایی تصریح کرد: سواد رسانه‌ای به افراد کمک می‌کند تا با تفکر انتقادی و از دریچه شک صحیح با اطلاعات برخورد کرده و از پذیرش بی‌چون و چرای هر چیزی خودداری نمایند و بدور از هیجان‌زدگی مطالب جذاب و داغ را تحلیل کنند؛ پیش از اینکه، آن را برای دوستان و اعضای گروه خود فوروارد کنند. به عبارتی افراد با سواد رسانه‌ای بالاتر قادر هستند ضمن تحلیل اطلاعات پیش روی خود، به ارتباط بین آن‌ها بیاندیشند و آنرا درک کنند. از سویی دیگر برای استفاده موثر و مسئولانه از هوش مصنوعی بعنوان دستیار و موهبت تکنولوژی قرن معاصر، مجهز بودن به سواد رسانه‌ای یک ضرورت است. پرداختن به سواد رسانه‌ای نه تنها برای وزارت بهداشت بلکه برای وزارتخانه‌های «آموزش و پرورش» و «علوم، تحقیقات و فناوری» نیز موضوع حیاتی است.
نظرات