کاهش انگیزه کادر درمان بزرگترین چالش نظام بهداشت / بودجه سلامت به ۷ درصد بازگردد
رئیس بخش رادیولوژی بیمارستان سینا فقدان منابع مالی را مهمترین مشکل وزارت بهداشت می داند که سبب شده تا مشکلات دیگر از جمله مهاجرت بخشی از نیروهای کارآمد پزشکی رخ دهد؛ بنابراین برای حل آن باید سهم سلامت از بودجه عمومی دولت از ۴ درصد کنونی به ۷ درصد سابق بازگردانده شود.
هشتم نوامبر روز جهانی رادیولوژی است؛ در چنین روزی از سال ۱۸۹۵ میلادی بود که به طور اتفاقی اشعه ایکس توسط ویلهلم کنراد رونتگن کشف شد و بابت آن جایزه نوبل فیزیک را در سال ۱۹۰۱ دریافت کرد.
در ۱۲۹ سالی که از کشف اشعه ایکس می گذرد، این پرتو انقلابی در علم پزشکی پدیدآورده و توانسته تشخیص بیماری‌ها را برای پزشکان آسان نماید. امروزه رادیولوژی بخش جدایی ناپذیر پزشکی است زیرا با انجام تصویربرداری پزشکی، به تشخیص و درمان ناخوشی ها و بیماری‌ها کمک می‌کند.
به مناسبت این روز سراغ علی شکوری‌راد چهره سیاسی شناخته شده، نماینده ادوار مجلس و رئیس کنونی بخش رادیولوژی بیمارستان سینا رفتیم؛ بیمارستانی که نخستین دستگاه رادیولوژی کشور در ابتدای قرن چهاردهم در آن نصب شد. این گفت‌وگو از رادیولوژی آغاز شد و به دولت چهاردهم و مشکلات اقتصاد سلامت ختم شد. متن این گفت و گو در پی می‌آید:
برای شروع بحث شاید بهتر باشد تعریفی از رادیولوژی داشته باشیم؟
رادیولوژی رشته‌ای است که اکنون به آن تصویربرداری پزشکی گفته می‌شود. البته رشته‌های دیگری هم هستند که تصویربرداری پزشکی می‌کنند ولی در رشته رادیولوژی، ابتدا به کمک اشعه ایکس از داخل بدن تصویربرداری می‌شود. به تصویری که ما به طور طبیعی از بدن می‌گیریم فتوگرافی گفته می‌شود.
در فتوگرافی با اشعه نور که طیفی از امواج الکترومانیتیک است می‌توانیم سطح اشیا و بازتاب آنها را ضبط کنیم. در واقع فتوگرافی صورت ظاهر اشیا را نشان می‌دهد. رادیوگرافی هم همان اشعه الکترومانتیک است ولی با فرکانس‌های خیلی بالاتر و انرژی بسیار بیشتر. این اشعه‌ها می‌توانند از بدن عبور کنند و در طول مسیر و در حین برخورد به قسمت‌های مختلف بدن، بخشی از آن جذب بدن و پاره‌ای از آن از بدن رد شوند. آن اشعه‌ای که از بدن رد می‌شود در آن سو، توسط فیلم جذب و تبدیل به تصویری می‌شود که به آن رادیوگرافی گفته می‌شود.
امواج رادیوگرافی تا چه حد خطرناک است؟
اشعه ایکس می‌تواند دو نوع اثر روی بدن داشته باشد؛ یکی اثر سوماتیک و دیگری اثر رندوم. اثر سوماتیک به اندازه اشعه ایکس بستگی دارد. یعنی هر چه اندازه این اشعه بیشتر باشد اثر سوماتیک آن از جمله سوختگی و التهاب بیشتر است. اثر رندوم هم روی ژن تاثیر می‌گذارد و ممکن است باعث ایجاد سرطان شود.
امکان دارد بیمار با حتی یک یا دو بار تصویربرداری با اشعه ایکس در معرض سرطان قرار گیرد؟
چون این احتمال خیلی کم است، نادیده گرفته می‌شود. نور آفتاب هم همین خطر را دارد ولی چون خطرش بسیار ناچیز است به حساب نمی‌آید. ولی در قسمت‌هایی از کره زمین که لایه ازن پاره شده است و قسمت‌های مضر اشعه خورشید به زمین می‌رسد شاهد سرطان‌های مرتبط بیشتری در مقایسه با سایر نقاط کره زمین هستیم.
خود کارکنان بخش رادیولوژی چقدر در معرض خطر ابتلا به سرطان هستند؟
آنها به نسبت اشعه‌ای که به اصطلاح می‌خورند در معرض خطر قرار می‌گیرند. بر اساس مطالعات آماری انجام شده، مقداری از اشعه ایکس برای جمعیت معمولی جوامع مجاز شمرده شده است که مشخص می‌کند یک فرد به طور طبیعی چقدر می‌تواند در جریان رادیوگرافی، سی تی اسکن، آنژیوگرافی و اقدامات مشابهی که در آن اشعه به کار می‌رود؛ اشعه بخورد.
برای کارکنان رادیوگرافی این مقدار کمی بیشتر در نظر گرفته شده است. یعنی می‌گویند کارکنان اشعه ایکس می‌توانند مقداری بیشتر اشعه بخورند و خیلی هم نگران سلامتی‌شان نباشند. برای همین به کارکنان این بخش، فیلم بج می‌دهند. آنها این فیلم‌بج ها را به خود نصب می‌کنند. این فیلم‌بج‌ها مقدار اشعه‌ای که این کارکنان خورده‌اند را در خود ثبت می‌کند. بعد از مدتی این فیلم‌بج‌ها را در دستگاه خاصی بررسی می‌کنند. اگر کارمند رادیوگرافی بیش از حد مجاز اشعه خورده باشد دیگر اجازه کار با اشعه را به او نمی‌دهند.
تصویربرداری با اشعه ایکس بیشتر از یک قرن است که قدمت دارد. چرا با توجه به ظهور روش‌های جدیدی مثل ام آر آی، همچنان رادیوگرافی محبوبیت دارد؟
ما مدالیته‌های مختلف تشخیصی داریم. غیر از رادیوگرافی الان سی تی اسکن، ام آرآی و سونوگرافی را داریم. رادیولوژیست‌ها از این مدالیته‌ها استفاده می‌کنند. ابزارهایی هم هستند که پزشکی هسته‌ای از آنها استفاده می‌کند که ما فعلا با آنها کاری نداریم. علت این که رادیوگرافی جایگاه خود را از دست نداده به دلیل ویژگی‌های خاصی است که آن را در عرصه مطالعات تصویربرداری پزشکی همچنان ممتاز نگه داشته است.
اولا رادیوگرافی تصویر تجمعی می‌دهد در حالی که مدالیته‌های دیگر مانند سی تی اسکن، ام آر آی و سونوگرافی؛ مقطع‌نگاری می‌کنند و تصاویر دو بعدی می‌دهند. رادیوگرافی اما تصویر سه بعدی را در دو بعد نمایش می‌دهد، به همین دلیل کار را خیلی ساده می‌کند.
ثانیا دستگاه‌های رادیوگرافی ارزان‌تر از سایر مدالیته‌هاست برای همین در دسترس‌تر است.
ثالثا کار با رادیوگرافی سریع‌تر است. در سی تی اسکن هم می‌شود هر چیزی که در رادیوگرافی دید را دید ولی کار با سی تی اسکن زمان‌بر است. برای همین از سی تی اسکن در جایی که رادیوگرافی نتواند نظر دهد، استفاده می‌کنند.
بعضی می‌گویند برخی پزشکان به دلیل منافع مالی، عکسبرداری را بیش از حد لزوم و بدون در نظر گرفتن خطرات آن تجویز می‌کنند. نظرتان چیست؟
البته ممکن است پزشکی باشد که سهامدار یک مرکز تصویربرداری باشد ولی این موارد خیلی نادر است. به طور معمول پزشکان برای مریض تصویربرداری اضافه نمی‌نویسند. هر چند ممکن است برخی دست و دلشان برای نوشتن عکس باز باشد ولی پزشکانی که علمی‌تر برخورد می‌کنند، تصویربرداری را زمانی می‌نویسند که نتیجه خاصی بخواهند از آن بگیرند.
به نظرتان توزیع دستگاه‌های رادیوگرافی در کشور به صورت متوازن انجام شده است یا خیر؟
تقریبا در هر جای کشور که یک مرکز درمانی است یک دستگاه رادیوگرافی هم وجود دارد. ولی دستگاه‌های مدالیته‌های جدیدتر مانند سی تی اسکن و ام آر آی در برخی نقاط کشور در دسترس نیست چرا که قیمت و هزینه این دستگاه‌ها خیلی بیشتر است. این دستگاه‌ها چون گران است در جایی نصب می‌شوند که به اندازه کافی مشتری و در نتیجه بازگشت سرمایه و سود داشته باشند.
وضع معیشتی کارکنان رادیولوژی چه طور است؟
وضع معیشتی کارکنان و تکنولوژیست‌ها، یعنی افرادی که با دستگاه‌های رادیوگرافی، سی تی اسکن و ام آر آی کار می‌کنند و تصویر را در اختیار رادیولوژیست می‌گذارند خوب نیست. برای همین مجبورند دو یا سه شیفت کار کنند. معیشتشان با دو یا سه شیفت کار بد نیست ولی به قیمت کار خیلی زیاد و از دست دادن آسایش خود.
صحبت دیگری هم درباره رادیولوژی دارید؟
امروز روز رادیولوژی است و من این روز را به کارکنان این حوزه اعم از تکنولوژیست‌ها و رادیولوژیست‌ها و تمام کسانی که در این حوزه کار می‌کنند تبریک می‌گویم. پزشکی در ایران رشد خوبی داشته است و در سایه آن، رادیولوژی ایران هم پیشرفت‌های فراوانی داشته است.
وضع ما از نظر امکانات و تجهیزات پزشکی هم بد نیست ولی آن چه در پزشکی آزار دهنده است وضعیت اقتصاد درمان است. با اینکه در دوره ریاست جمهوری آقای روحانی، سهم بهداشت و درمان از بودجه کل کشور به ۷ درصد رسید ولی اکنون میزان پرداختی به این بخش زیر ۴ درصد است. همین باعث تضعیف بخش بهداشت و درمان و رادیولوژی شده است. یعنی قیمت دستگاه‌ها خیلی افزایش داشته ولی تعرفه‌ها ثابت مانده است. به همین دلیل کار رادیولوژی دارد از حالت اقتصادی بودن خارج می‌شود که باید برای آن فکری کرد.
بخش دیگر این گفت‌وگو بیشتر به مسائل کلان پزشکی مرتبط است؛ اتفاقی که در دولت چهاردهم افتاد این است که رئیس جمهور، یک پزشک است. به عنوان یک متخصص هم صنف با ایشان، فکر می‌کنید که رئیس جمهور بتواند چالش‌های نظام سلامت را مدیریت کند؟
پزشک بودن رئیس جمهور تنها یک مزیت می‌تواند داشته باشد و آن این که ایشان بتواند سهم بخش بهداشت و درمان را از بودجه عمومی کشور، از زیر ۴ درصد به همان ۷ درصدی که دوره آقای روحانی بود، افزایش دهد. علاوه بر این، ایشان همان موقع که وزیر بهداشت بود، طرح پزشک خانواده و سیستم ارجاع را مدنظر داشت که این موارد در اسناد بالادستی به عنوان سیاست گذاری‌های کلی ابلاغ شده است و طبیعتاً باید اجرا شود. رئیس جمهور باید این را تسهیل و بودجه لازم برای آن را تامین کند.
نظرتان در خصوص طرح پزشک خانواده چیست؟
البته این یک موضوع تخصصی است و من درباره آن چندان مطالعه ای نداشته‌ام ولی اگر این طرح به طور کامل اجرا شود می‌تواند دسترسی مردم به بهداشت و درمان را عادلانه کند. در شرایط فعلی این دسترسی عادلانه نیست و مردم از خدمات بهداشت و درمان به یک اندازه و با یک کیفیت برخوردار نیستند.
مدتهاست با چالشی بزرگ مواجهیم و آن نظام تعرفه گذاری پزشکی است؛ از سویی اگر تعرفه‌ها افزایش یابد، مردم قادر به پرداخت هزینه بهداشت و درمان خود نیستند و از طرفی پزشکان از تعرفه‌های کنونی ناراضی‌اند. چه طور می‌توان این مساله را حل کرد که رضایت دو طرف را در پی داشته باشد؟
این چالش دیرینه‌ای است که به سهم بهداشت و درمان از بودجه کل کشور برمی‌گردد. وقتی سهم بهداشت و درمان از بودجه کل کشور کمتر از حدی که باید باشد یعنی دولت به اندازه کافی پول ندارد تا بتواند هم گستردگی ارائه خدمات بهداشتی و درمانی و هم کیفیت آن را برای شهروندانش مهیا کند. طبعا در چنین وضعیتی، وقتی دولت پول کم می‌آورد سعی می‌کند از میزان تعرفه‌ها بکاهد تا سهمی از تعرفه‌ها که خود باید بپردازد را کم کند. نتیجه این، کاهش انگیزه کادر درمانی و کاهش کیفیت خدمات درمانی است.
به نظرتان بزرگترین مشکل پیش روی وزارت بهداشت دولت چهاردهم چیست؟
مشکل اصلی فقدان منابع مالی دولت است. همین باعث شده که به لحاظ تامین تجهیزات و گسترش شبکه بهداشت و درمان کشور با چالش جدی مواجه شویم. سطح پزشکی در ایران بسیار بالاست. شاید بتوان گفت یکی از باکیفیت‌ترین خدمات پزشکی دنیا در ایران ارائه می‌شود. دلیل آن هم به ویژه نیروی انسانی بسیار کارآمدی است که در داخل کشور داریم.
البته از نظر تجهیزات درمانی هم وضع نسبتا خوبی داریم. اما به دلیل نبود بودجه کافی این سیستم نارسا شده است که مهاجرت بخشی از نیروهای کارآمد پزشکی را به دنبال خود داشته است. یعنی کسانی که در ایران درس پزشکی خوانده‌اند در عمل تقدیم به کشورهای دیگر می‌شوند.
بزرگترین چالش این است که نگذاریم انگیزه های لازم کادر بهداشت و درمان برای ادامه کار در ایران از دست برود.
نظرات