تحریم‌های آمریکا با اقتصاد ناکارآمد ایران چه می‌کند؟

اکونومیست مدعی است «دو سال طول کشید تا توافق هسته‌ای حاصل شود و تنها با یک امضا همه رشته‌ها پنبه شد». این مجله در ادامه ادعای خود نوشته است: در ششم آگوست، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، فرمان اجرایی بازگرداندن تحریم‌های مربوط به صنعت خودروی ایران، تجارت طلا و فلزات گرانبها و انجام مبادلات با دلار را امضا و به این ترتیب وعده خود را عملی کرد. توافق هسته‌ای در سال 2015 امضا شد که در آن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به ازای محدود کردن فعالیت‌های هسته‌ای این کشور، برداشته شد. این تحریم‌ها اقتصاد ایران را بیش از گذشته آسیب‌پذیر می‌کند. اینکه آیا قرار است تحریم‌های آمریکا دستاوردهای دیگری هم داشته باشد را زمان مشخص می‌کند.

به گزارش تجارت‎نیوز، بریتانیا، فرانسه، آلمان، روسیه و چین که دیگر امضاکنندگان توافق هسته‌ای هستند، معتقدند ایران بر اساس ارزیابی‌های آژانس بین‌المللی انرژی به تعهدات خود پایبند بوده است. ترامپ اما به صورت یکجانبه از توافق هسته‌ای خارج شد.

در تلاش برای حفظ برجام، اتحادیه اروپا به شرکت‌های اروپایی اعلام کرده که خسارت‌های ناشی از تحریم‌های آمریکا را جبران می‌کند. با این حال عده اندکی معتقدند که احیای مقررات مسدود کردن تحریم‌ها از سوی اتحادیه اروپا بتواند کمک چندانی کند. توتال فرانسه از قرارداد 2 میلیارد دلاری برای توسعه میدان گازی پارس جنوبی دست کشیده است، ایرباس برنامه تحویل 100 جت مسافربری را متوقف کرده و شرکت‌ آمریکایی بوئینگ هم قرارداد 20 میلیارد دلاری خود را از دست داده‎ است.

در ماه‌های اخیر، تحریم‌های جدید و خروج سرمایه از ایران، بحران ارز در این کشور را تشدید کرده است. طبق گزارش اکونومیست، در تابستان گذشته قیمت هر دلار آمریکا در بازار سیاه 3800 تومان بود. از آن زمان تاکنون ریال بیش از 60 درصد از ارزش خود را از دست داده است. در سی‌ام جولای نرخ دلار به 11 هزار و 900 تومان رسید. قیمت برخی از مواد غذایی تا بیش از 50 درصد افزایش یافته است.

حسن روحانی؛ رئیس جمهور، دو مقام بانکی شامل ولی‌الله سیف؛ رئیس بانک مرکزی و احمد عراقچی؛ معاون ارزی بانک مرکزی را از کار برکنار کرد. احمد عراقچی که کمتر از یک سال معاون ارزی بانک مرکزی بود، برادرزاده عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه است. انتخاب او به عنوان معاون ارزی بانک مرکزی یکی از نمونه‌های خویشاوندسالاری در ایران است که موجب شده این کشور در پایین فهرست سازمان بین‌المللی شفافیت که فساد را در میان کشورها بررسی می‌کند، قرار بگیرد

مسوولان اما تلاش کردند با دستگیری ده‌ها تن از تجار و سیاستمداران فاسد نشان دهند که قصد دارند به این مشکلات پایان دهند.

نویسنده این مطلب اکونومیست اما اعتقاد دارد مشکلات اقتصادی ایران عمیق‌تر است و دستگیری چند مقام فاسد کمک چندانی نمی‎‌کند. بخش‌های مهمی از اقتصاد ایران تحت نفوذ موسسات شبه‌دولتی در ایران است. یکی از آنها آستان قدس رضوی است؛ یک نهاد خیریه‌ای که دفتر مرکزی آن در استان شمال شرقی ایران، خراسان واقع شده است. این بنیاد در قرن شانزدهم و با هدف نگهداری و مراقبت از حرم امام رضا تاسیس شد. اکونومیست مدعی است، امروز اما این نهاد نگرانی‌های غیرمعنوی بسیاری دارد؛ شرکت‌های نفتی، معدنی و حتی یک شرکت بیمه‌ای در اختیار این نهاد است. اگرچه این نهاد ثروت بسیاری در کنترل دارد اما از مالیات معاف است. دارایی‌های آستان قدس رضوی تنها در تهران حدود 13 میلیارد دلار برآورد شده که دو برابر دارایی‌های بانک واتیکان است.

هر بخشی از اقتصاد ایران امپراطوری خود را دارد. در حالی که کارگران در زیرِ زمین خط هفتم متروی تهران را حفاری می‌کنند، مهم‌ترین پیمانکار آن شرکت سپاسد از سوی ایالات متحده آمریکا تحریم شده است. خزانه‌داری آمریکا می‌گوید که این شرکت توسط سپاه پاسداران ایران اداره می‌شود. سپاسد بخشی از پروژه‌های مترو را به شرکت دیگری به نام حرا واگذار کرده که آن هم زیر نظر سپاه است. اگر شرکت‌هایی که پروژه‌های مترو را در دست دارند، به مصالح ساختمانی نیاز داشته باشند، می‌توانند از طریق شرکت‌های دیگری که آنها هم وابسته به سپاه پاسداران هستند، سیمان و فولاد مورد نیاز خود را تامین کنند. همچنین، این نهادهای شبه‌دولتی 40 درصد از بانک‌های خصوصی ایران را تحت کنترل دارند که بسیاری از آنها با کمبود سرمایه مواجهند.

حسن روحانی که بر امضای توافق هسته‌ای اصرار داشت، وعده داده بود که با انعقاد این توافق سرمایه‌گذارهای خارجی به ایران هجوم می‌آورند. اما حتی پیش از آغاز ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ هم شرکت‌های خارجی در مورد انجام فعالیت‌های تجاری در ایران تردید داشتند. رقابت با شرکت‌های ایرانی که توسط این امپراطوری‌ها اداره می‌شوند، بسیار دشوار است.

ایرانی‌ها مدت‎‌هاست که از رکود اقتصادی موجود ناامید شده‌اند. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که اوضاع به مراتب بدتر خواهد شد؛ به‌ویژه در ماه نوامبر که آمریکا تحریم‌هایی را اجرایی خواهد کرد که صنعت نفت ایران را هدف قرار می‌دهند. ایران پیش‌تر در زمان ریاست‌جمهوری باراک اوباما هم تحریم‌ها را تجربه کرده بود. تحریم‌های بین‌المللی که از سوی آمریکا و دیگر متحدانش علیه ایران اعمال شد، کاهش چشمگیر صادرات نفت ایران را به دنبال داشت. حجم صادرات نفت ایران در سال‌های 2011 تا 2014 حدود 58 درصد کاهش یافت.

ترامپ حالا به دنبال توافق بهتری است؛ توافقی که در آن برنامه‌های موشکی ایران محدودتر شده و تا یک دهه دیگر منقضی نشود. هنوز مشخص نیست که او چطور می‌تواند به چنین توافقی برسد، آن هم در شرایطی که متحدانش او را همراهی نمی‌کنند. او یک هدفی غیرواقعی برای خود مشخص کرده تا صادرات نفت ایران را که در حال حاضر 2.5 میلیون بشکه در روز است، به صفر برساند. کشورهای مختلف واکنش‌های مختلفی به این تصمیم او نشان داده‌اند. هند به دنبال روش‌های پرداخت دیگری است تا بتواند روزانه 768 هزار بشکه نفت از ایران خریداری کند. ترکیه می‌گوید با تحریم‌ها موافق نیست و چین که یک‌چهارم نفت خام ایران را خریداری می‌کند، از تحریم‌های جدید خوشحال است. شرکت فرانسوی توتال که قرار بود با همکاری شرکت ملی نفت چین پروژه توسعه میدان گازی پارس جنوبی را به دست بگیرد، حالا از ایران خارج شده و شرکت ملی نفت چین بارها به ایران پیشنهاد داده که جایگزین توتال شود.

از سوی دیگر، دونالد ترامپ پیشنهاد کرده که با رهبران ایران بدون هیچ پیش‌شرطی ملاقات خواهد کرد. ایران اما واکنشی به پیشنهاد آمریکا نشان نداده است. ترامپ حالا بیشتر به اعتراضات و ناآرامی‌هایی که اخیرا در برخی شهرهای ایران رخ داده، متمرکز شده است. مقامات آمریکایی به تازگی گفته‌اند: ما می‌خواهیم تغییر رفتار رژیم ایران را با مردمش ببینیم.

اکونومیست در ادامه این بار مدعی شده است: در مورد اعتراض‌ها، نظرات سپاه پاسداران و کاخ سفید کاملا متفاوت است. فرمانده سپاه پاسداران، این اعتراضات را حتی جدی‌تر از تهدیدهای خارج از کشور می‌داند.

به عقیده نویسنده، این اعتراضات مداوم اما کوچک و بدون رهبری هستند و ایران در حال حاضر اپوزیسیونی با مخالفت کاملا منسجم برای به چالش کشیدن دولتمردان ندارد.

اوایل تابستان، ساکنان استان خرمشهر به مشکل بی‌آبی دچار شدند. معترضان دستگیر شدند و دولت یکی از شرکت‌های وابسته به سپاه را برای پروژه نصب خط لوله 90 کیلومتری به این استان فرستاد.

حسن روحانی امیدوار بود بتواند نهادهای شبه‌دولتی را هم از نظر سیاسی و هم اقتصادی تضعیف کند، اما شکست خورد. اکونومیست در پایان این طور پیش‌بینی کرده با بحرانی که به وجود آمده، دولت نسبتا میانه‌روی او حالا ناچار است با جناح تندرو همکاری کند. این مساله قطعا موجب می‌شود که دولت بار دیگر نه به منافع غرب توجه کند و نه واکنش مناسبی برای مردم ایران داشته باشد. به این ترتیب ترامپ موفق شده تا رفتار رژیم را تغییر دهد؛ اما نه آن تغییری که به دنبالش بود!