تصمیم جنجالی اوپک چقدر به ضرر ایران است؟

نشست وزاری کمیته وزارتی اوپک روز یکشنبه در الجزایر انجام و چگونگی توزیع افزایش تولید نفت بررسی شد. گزارش‌ها نشان می‌دهد که پایبندی کشورهای اوپک و تولیدکنندگان غیراوپکی در ماه آگوست 129 درصد بوده و برای رساندن میزان پایبندی به 100 درصد، تولیدکنندگان می‌توانند روزانه حدود 500 هزار بشکه به تولید خود اضافه کنند.

اما کدام کشورها ظرفیت مازاد تولید را دارند و پایبندی اعضای اوپک به توافق کاهش تولید چقدر محتمل است؟ سیدمحمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک، در گفتگو با تجارت‌نیوز به چند پرسش در این مورد پاسخ می‌دهد.

نشست کمیته نظارتی اوپک را چطور ارزیابی می‌کنید؟ آیا این‌طور که گفته‌ می‌شود، این اعضا پاسخ منفی به درخواست ترامپ برای افزایش سریع تولید داده‌اند؟

برخلاف نشست‌های گذشته که خیلی در شرایط عادی برگزار می‌شد، این نشست خیلی جنجالی تشکیل شد. 24 کشور و 10 وزیر در این نشست شرکت داشتند که این برای یک کمیته که چند وزیر بیشتر عضو آن نیستند، بسیار غیرمنتظره و نشان‌دهنده اهمیت کار این کمیته بود.

وظیفه این کمیته این است که بر سقف تولید و رعایت سهمیه‌ها نظارت کند و در این زمینه گزارش بدهد. اما تصمیم مهمی در نشست روز یکشنبه گرفته شده است. تصمیم‌گیری‌ها معمولا بر عهده وزرای اوپک است و اصولا این کمیته کارش تصمیم‌گیری نیست.

در بیانیه روز یکشنبه اعلام شده که در ماه آگوست رعایت کاهش‌ها 129 درصد و در ماه قبل از آن، جولای، 109 درصد بوده است. همچنین بندی در این بیانیه ذکر شده که به نظر من یک بند جنجالی است و باید راجع به آن بحث کرد. در این بند که در آن از کلمه urge استفاده شده که به نوعی تاکید است، از کشورهای دارای ظرفیت مازاد خواسته شده تا با استفاده از ظرفیت مازاد خود به اصطلاح خلاءها و نیازهای بازار را تا آخر سال جاری میلادی برطرف کنند. بنابراین به نوعی مجوزی به آنها داده شده تا سهمیه‌هایشان را کنار بگذارند و به میزانی که بازار نیاز دارد و مشتری‌ها از آنها درخواست می‌کنند، تولید کنند. تا به حال چنین مجوزی به کشورهای دارای ظرفیت مازاد داده نشده بود و آنها موظف بودند که بر اساس سهمیه‌هایشان تولید کنند.

اولا در چارچوب وظایف این کمیته نبوده که چنین مجوزی را صادر کند و در ثانی این تصمیم‌گیری می‌تواند هرج‌ومرجی را در بازار به وجود بیاورد. چون در این بند به برطرف‌ کردن نیاز مشتری‌ها اشاره شده است. به این ترتیب ممکن است یک مشتری برای کشور دیگری باشد اما چون یک کشور خاص ظرفیت مازاد را دارد، به شکلی مشتری را به طرف خودش جذب کند و شرایط جذاب‌تری را برای آن فراهم بیاورد.

این بند به شدت به نفع کشورهایی است که دارای ظرفیت مازاد هستند و می‌خواهند این ظرفیت مازاد را به هر شکلی که شده آزاد کنند. اگر این بند نبود دیگر ابعاد این کمیته عادی بود. اما این بند کمیته را از شکل خودش خارج کرده و بُعد تصمیم‌گیری به آن داده؛ در حالی که تصمیم‌گیری خاصِ وزرای اوپک است و آن هم با اجماع. یعنی حتی یک عضو هم می‌تواند جلوی تصمیمات اوپک را بگیرد. اما این کمیته جای کل وزرا نشسته و تصمیم‌گیری کرده و این مجوز را صادر کرده که به اصطلاح کشورهای دارای ظرفیت مازاد بتوانند هر مقداری که مشتری درخواست می‌کند، خارج از چارچوب‌های اوپک و سهمیه‌بندی و سقف تولید، نیاز بازار را تامین کنند. ای کاش این بند نمی‌بود و در آن صورت همه چیز در مورد نشست دیروز عادی بود.

از سوی دیگر، پیش‌بینی می‌شد که در پاییز و زمستان شاهد افزایش قیمت نفت باشیم که این بند می‌تواند ترمزی باشد که جلوی افزایش قیمت‌ها را می‌گیرد و حتی تا حدی بازار را سست و ضعیف کند. چون کشورهای دارای ظرفیت مازاد بعد از این به شکل قانونمندی سهمیه‌های خود را کنار می‌گذارند و هر مقدار که توان دارند، تولید می‌کنند.

آیا می‌توان گفت که به نوعی این بند هم‌راستا با درخواست ترامپ برای افزایشِ سریع تولید است یا این نتیجه‌گیری درست نیست؟

خیر این نتیجه‌گیری درست نیست، چون در این بند اشاره مستقیمی به افزایش تولید نشده و هیچ رقمی در مورد افزایش تولید گفته نشده است.

اگر 129 درصد قرار باشد به 100 درصد پایبندی برسد حدود 450 هزار بشکه در روز افزایش تولید وجود خواهد داشت که این به نوعی مجوزی است برای کشورهایی که دارای ظرفیت مازاد هستند. یعنی آنها مجازند به میزانی که مشتری‌ها از آنها درخواست می‌کنند تولید و صادر کنند.

کشورهایی که به مقدار ظرفیت خودشان تولید می‌کنند که همان روند را ادامه می‌دهند. اما کشورهایی که ظرفیت مازاد تولید دارند می‌توانند مشتری‌های کشورهای دیگر را جذب کنند و ما به خوبی می‌دانیم کدام کشورهای ظرفیت مازاد دارند؛ عربستان، امارات، کویت، روسیه و تا حدودی هم عراق که البته من در مورد عراق خیلی مطمئن نیستم.

این بند عمدتا شامل کشورهای عربستان و روسیه می‌شود. حتی کویت و امارات هم نمی‌توانند بیش از 50 تا 60 هزار بشکه افزایش تولید داشته باشند. بیشتر افزایش تولید را عربستان و روسیه انجام خواهند داد. هر دو کشور رفت‌وآمدها و توافقاتی با هم کرده‌اند که تجلی آن را در تصمیم‌گیری این کمیته دیدیم.

اجرایی شدن این بند چقدر به زیان ایران خواهد بود؟

ببینید در این قطعنامه صراحتا اشاره‌ای به ایران نشده است. اما ما به خوبی می‌دانیم که الان در بازار کدام مشتری‌ها هستند که به دنبال فروشنده می‌گردند. به طور طبیعی، هر کشوری مشتری‌های خودش را دارد و در حال حاضر تنها ایران است که به دنبال تحریم‌، مشتری‌هایش به دنبال عرضه‌کننده‌های دیگری هستند. این مشتری‌ها به دلیل نگرانی‌ها از تحریم‌های نفتی خرید خود از ایران را یا کاهش داده‌اند یا قطع کرده‌اند و به دنبال منابع دیگری از عرضه هستند.

اگرچه اشاره مستقیمی در این بند به ایران نشده اما متاسفانه آزادی عمل به کشورها داده شده است.

آیا این بند در حال حاضر قابل اجرا است یا تصمیم‌گیری اصلی در مورد افزایش تولید به نشست بعدی موکول می‌شود؟

آخر این قطعنامه گفته شده که ما در مورد سال آینده -2019- در اجلاس زمستانی تصمیم خواهیم گرفت. اما برای باقی مانده سال 2018 تصمیمی که دیروز گرفته شده از همین امروز تا پایان سال اجرایی خواهد شد.

به نظر من این کمیته در ظرفیتی نیست که تصمیم‌گیری کند و این تصمیم خلاف قوانین و مقررات اوپک است و ما باید به شدت با آن مخالفت کنیم. این کمیته تنها می‌تواند نظرات خودش را به وزرای اوپک اعلام کند و آنها هستند که باید تصمیم‌گیری کنند. اما این کمیته اکنون به جای بقیه وزرا تصمیم گرفته و من نمی‌دانم چرا چنین اختیاری به این کمیته داده شده است.

آیا ایران می‌تواند این تصمیم را وتو کند؟

به نظر من ما باید 100 درصد به این بند اعتراض کنیم و بخواهیم که این بند از بیانیه کنار گذاشته شود. هیاتی از ایران هم در این نشست بوده و من به درستی نمی‌دانم آیا به این بند اعتراضی کرده‌اند یا نه. وزرا می‌توانند مدعی شوند که هیاتی از ایران حضور داشته و اعتراضی به این موضوع نشده است. اما به هر حال تصمیم اصلی را باید وزرای اوپک و با اجماع بگیرد. بنابراین ما می‌توانیم مخالفت شدید با این تصمیم بکنیم و خواستار به اصطلاح تصحیح این بیانیه یا حذف آن شویم.