دریا، فاصله گاز ایران-پاکستان را کوتاه می‌کند؟

امروز و در حالی که اخبار مختلف هر روز ابهام بیشتری را به سرنوشت پروژه صادرات گاز ایران به پاکستان وارد می‌کنند، مالک آفتاب احمد خان مهندس جوان پاکستانی که در سال 1950 برای نخستین‌بار ایده خط لوله صادرات گاز به پاکستان را مطرح کرد، پیرمردی سالخورده است.

به گزارش تجارت‌نیوز، ایده‌ای که از انتشار مقاله‌ای در مورد امکان صادرات گاز از ایران به پاکستان و سپس هند در ژورنال کالج نظامی مهندسی رسالپور پاکستان آغاز شد اما نخستین مذاکرات جدی در مورد آن در سال 1989 و زمانی صورت گرفت که ایران به ذخایر عظیم گاز که قابلیت صادرات داشتند دست یافته بود.

اما گذشت 3 دهه کافی نبوده است تا بتوان با قطعیت در مورد سرنوشت این خط لوله اظهارنظر کرد، در مقابل هر روز اخباری منتشر می‌شوند که پرسش‌هایی بیشتر را در خصوص (IP) ایجاد می‌کنند؛ در همین راستا دیروز خبری در خصوص امضای تفاهم‌نامه میان روسیه و پاکستان برای احداث خط لوله زیردریایی انتقال گاز از ایران به پاکستان و سپس هند امضا شد. آیا باید این پروژه را در تضاد با IP بدانیم؟ در گزارش پیش رو به پیشینه این مساله و نسبت آن با (IP) پرداخته‌ایم.

روزنامه انگلیسی زبان چاپ دهلی نو دیروز نوشت که روسیه و پاکستان تفاهم‌نامه‌ای را برای احداث خطوط لوله زیر دریایی انتقال گاز از ایران به پاکستان و پس از آن به هند امضا کرده‌اند.

فایننشال اکسپرس با بیان اینکه وزارت انرژی روسیه در بیانیه‌ای این خبر را اعلام کرده است نوشت که این تفاهم‌نامه برای شناسایی سازمان‌هایی که در طول اجرای پروژه از جمله در زمان تهیه گزارش امکان سنجی، پیکربندی و مسیر خط لوله از آن حمایت می‌کنند. آن‌طور که در خبرها آمده است آناتولی یانوفسکی معاون وزیر انرژی روسیه و شریف افغان خان وزیر انرژی پاکستان این تفاهم‌نامه را در مسکو امضا کردند.

معاون وزیر انرژی روسیه در بیانیه‌ای گفته است که روسیه باید حالا ایران و هند را در این زمینه مطلع کند.همچنین انتظار می‌رود که موافقتنامه‌ای مشابه با هندوستان نیز به امضا برسد. در گزارش فایننشال اکسپرس نوشته شده است که در نوامبر سال 2017 ایران و روسیه تفاهم‌نامه‌ای را برای حمایت روسیه از خط لوله انتقال گاز تا هندوستان امضا کردند.

همچنین آن طور که در این گزارش عنوان شده است در ماه مارچ نخستین جلسه میان کارگروه ایران و روسیه در این زمینه برگزار شده است.

معاون وزیر انرژی روسیه گفته است که روسیه و پاکستان صحبت‌هایی را نیز در خصوص اجرای یک پروژه خط لوله 1 هزار و 100 کیلومتری بین کراچی و لاهور پاکستان برای انتقال سالانه 12.3 میلیارد متر مکعب گاز طبیعی از پیش انجام داده بودند.

خرداد ماه سال جاری محمد فیصل سخنگوی وزارت خارجه پاکستان گفته بود که روسیه و پاکستان برای اجرای خط لوله گاز با همکاری جمهوری اسلامی ایران در اعماق اقیانوس در سواحل جنوبی این کشور، توافق نامه همکاری امضاء می‌کنند.

او در آن زمان عنوان کرده بود: در مرحله نخست، کارشناسان روسی برای عملیاتی کردن احداث خط لوله گاز در اعماق دریا اقدامات امکان سنجی انجام می‌دهند.

طبق اظهارات فیصل پیشنهاد اجرای خط لوله گاز در زیر دریا از سال 2017 میلادی از سوی دولت پاکستان در دست بررسی بوده و در این طرح، روسیه، پاکستان، جمهوری اسلامی ایران و هند مشارکت دارند.

IP چه می‌شود؟

به گزارش «تعادل» آن طور که به نظر می‌رسد، طرح احداث خط لوله زیر دریایی طرحی مجزا از خط لوله صادراتی گاز ایران-پاکستان است که برای سال‌ها از سمت طرف پاکستانی مورد بی‌توجهی قرار گرفته است. سخنگوی وزارت خارجه پاکستان پیشتر عنوان کرده بود که خط لوله گاز ایران - پاکستان طرح جداگانه است که مسوولیت عملیاتی کردن آن با وزارت نفت و منابع طبیعی پاکستان است.

رسانه‌های پاکستان اوایل امسال اخباری مبنی بر امضای توافقنامه 10 میلیارد دلاری روسیه و پاکستان برای اجرای خط لوله در زیر دریا منتشر کرده بودند که شرکت گاز پروم روسیه مسوولیت اجرای این پروژه را بر عهده گرفته است.

خبر امضای تفاهم‌نامه برای احداث این خط لوله در حالی دیروز منتشر شد که مقامات وزارت نفت ایران قبلا عنوان کرده بودند امیدوار هستند روسیه بتواند به عنوان طرف سوم به پروژه خط لوله صادراتی گاز ایران-پاکستان (IP) ورود کند.

خط لوله انقال گاز ایران به پاکستان موسوم به خط لوله آی‌پی، خط لوله‌ای است که گاز میادین پارس جنوبی را به پاکستان و پس از آن به هند می‌رساند. پیشینه نخستین مذاکرات جدی در خصوص انتقال گاز ایران به پاکستان به دهه 90 باز می‌گردد. وقتی هندوستان به بهانه تحریم‌ها از پروژه‌ای که نام «صلح» را با خود یدک می‌کشید کنار رفت، ایران و پاکستان به عنوان 2 طرف این طرح باقی ماندند.

ایران در طول چند سال هزینه‌های گزافی برای احداث خط لوله انتقال گاز از عسلویه به ایرانشهر به طول 902 کیلومتر و از ایرانشهر به مرز ایران پاکستان به طول 270 کیلومتر کرد اما در مقابل پاکستان هیچ پیشرفتی در احداث خط لوله 785 کیلومتری که قرار است گاز ایران را از مرز راهی مرکز پاکستان کند به ثبت نرساند. بر اساس معاهده‌‌ای که سپتامبر 2012 میان روئسای جمهور دو کشور منعقد شد قرار بود 1393 این صادرات که در ابتدا روزانه 14 میلیون متر مکعب و در ادامه هر بار با 7 میلیون متر مکعب افزایش در نهایت به روزانه 30 میلیون متر مکعب می‌رسد آغاز شود؛ اما این اتفاق عملی نشد.

علاوه بر ایران چین نیز بابت عقب افتادگی‌ها در پروژه IP ناراحت و ناخرسند است. این عدم رضایت از آن‌جا ناشی می‌شود که کمپانی چینی GPP قراردادی را با پاکستان برای ساخت 700 کیلومتر خط لوله که ادامه خط لوله صلح به حساب می‌آید منعقد کرده است. بانک اکسیم چین سپتامبر سال 2016 موافقت کرد که تامین مالی این پروژه که قرار بوده است 85 درصد آن از چین تامین شود انجام دهد. پروژه از آن زمان تاکنون قفل بوده و هیچ پیشرفتی نداشته است.

البته برخی از جمله عباس ملکی تحلیلگر حوزه انرژی اعتقاد دارند که ایران در این وضعیت «شکست‌خورده» نیست. او پیش از این در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرده بود: « اکنون ایران یک خط لوله جدید دارد که قبلا نداشت. اگر پاکستان و هند مایل به همکاری بودند، صادرات گاز ایران به آنها انجام می‌شد. اما حالا که مایل نیستند، یک شعبه از این خط لوله به چابهار می‌رسد و ما آنجا می‌توانیم مجموعه‌ای از کارخانه‌ها را مثل مناطق اقتصادی ویژه چین احداث کنیم.»

پدرخوانده گازی منطقه

اما مساله نقش روسیه به عنوان کشوری که خود از بزرگ‌ترین تامین‌کنندگان گاز جهان است در پروژه‌های مهم انتقال گاز منطقه نیز موضوعی جالب توجه است.بیژن زنگنه وزیر نفت 14 شهریور ماه 96 به «تعادل» گفت که از نظرش بدون ورود عنصری سوم به این معادله گازی، کار پیشرفتی نخواهد کرد. او در آن زمان تایید کرد که این عنصر می‌تواند گازپروم روسیه باشد. شرکتی که حالا به نظر می‌رسد مجری پروژه خط لوله انتقال گاز زیردریایی نیز خواهد بود.

همچنان مشخص نیست که احداث خط لوله زیردریایی انتقال گاز تضادی با خط لوله IP داشته باشد، هر چند در ابتدا عنوان شده بود که انگیزه احداث چنین خط لوله‌ای مشکلات سیاسی هند و پاکستان و عدم تمایل هند برای گذر این خط لوله از پاکستان است.

علیرضا کاملی مدیرعامل شرکت ملی صادرات گاز ایران مرداد ماه 95 گفته بود که هندی‌ها با هدف جلوگیری از وابستگی به پاکستان در تامین گاز، اعلام کرده‌اند خط لوله صادرات گاز ایران به این کشور باید از مسیر دریا عبور کند که در صورت اجرایی شدن، به بزرگ‌ترین خط لوله دریایی جهان تبدیل خواهد شد.

اکنون اما نخستین تفاهم‌نامه در راستای اجرای چنین پروژه‌ای میان روسیه و پاکستان بسته شده است که نشان می‌دهد وضعیت دچار تغییراتی مهم شده است.

پیشتر عنوان شده بود در صورت اجرای خط لوله زیردریایی صادرات گاز از ایران به پاکستان و سپس هند، این خط لوله عنوان بزرگ‌ترین خط لوله زیردریایی را به خود اختصاص خواهد داد. در حال حاضر بخشی از خط لوله نورد استریم که از دریای بالتیک می‌گذرد و گاز روسیه را به اروپا انتقال می‌دهد طولانی‌ترین خط لوله زیردریایی انتقال گاز جهان محسوب می‌شود.

منبع: روزنامه تعادل