بررسی نتایج انتخابات مجلس دوازدهم

به گزارش تجارت‌نیوز، انتخاباتی که روز جمعه برگزار شد و با ثبت نرخ مشارکت 41 درصدی،‌ نصاب بی سابقه ای در میزان حضور مردم پای صندوق های رأی به جای گذاشت، احتمالا در تمام طرف های دخیل در ماجرا، تعجب و بلکه حسرت را رقم زد. هرچند که نفس هر انتخاباتی در حکم جشنواره ای برای مردم سالاری است و می تواند اراده ملی را به ظهور برساند اما در برخی از ادوار،‌ نحوه وقوع و شکل تحقق آن، خالی از تلخی نبوده است. انتخابات اخیر از آن جهت که بر اساس آمارهای غیر رسمی اعلام شده ، میزبان مشارکت بیش از40 درصدی مردم بود در نوع خود ودر مقایسه با متوسط نرخ جهانی قابل توجه و احترام برانگیز است اما باید به دقت در این مسائل غامض و خطیر تأمل کرد که چرا این دوره از انتخابات در جدول مشارکت تمام ادوار انتخابات مجلس،‌ در رده آخر نشست و حتی به نصاب دوره قبل هم دست نیافت؟  سهم عوامل مختلف درشکل گیری شرایط کنونی چقدر بود؟ کدام قصورها،‌ تقصیرها،‌ سوء تدبیرها و سوءمدیریت ها به چنین وضعیتی انجامید؟ چرا برای تحقق  راهبردی که رهبری نظام از ابتدای سال جاری برای انتخابات مقرر کردند و چهار ویژگی مشارکت، رقابت، امنیت و سلامت را برای آن مطالبه نمودند تلاش کافی صورت نگرفت ؟ به نظر می رسد در ریشه یابی چنین وضعیتی به برخی علل و دلایل می توان اشاره کرد:

  مشقت های معیشت متعارف

برای مداخله در یک کنش جمعی، پیش نیاز اصلی، تعهد اجتماعی و انگیزه عمومی است. مردم به عنوان کارگزاران غایی انتخابات، به طور بالقوه حامل چنین انگیزه و تعهدی هستند اما فعلیت یافتن چنین انگیزه ای مشروط به احساس رضایت عمومی از کفایت، کارآمدی و مردم داری نهادهای رسمی است. تنگناهای معیشتی و فروبستگی های اقتصادی، مردم را چشم به راه نسخه های ضربتی و اثربخش کرده است. بخشی از فروبستگی های اقتصادی البته حاصل تحریم های ظالمانه خارجی است اما چه بسا مردم در آن بخش از مشکلات معیشتی که به مدیریت ها برمی گردد خلاقیت و نوآوری خاصی که لازمه شرایط پیچیده کنونی است، نمی بینند. درست در یکی دو ماه منتهی به انتخابات، بازار خودرو، بورس، وضعیت اجاره بها،‌ گرانی کمرشکن سبد معیشت مثل گوشت و مرغ و تخم مرغ و... با نوسان ها و بلکه جهش های غیرقابل تحمل همراه شد. مردم وقتی وضعیت رهاشده ی این بازارها را مشاهده می کنند و اقتصاد کشور را – درست یا غلط – در وضعیت "بی سامانی " می یابند، طبعا دچار فرسایش اعتماد می شوند و به این ترتیب سرمایه اجتماعی تخریب می شود. این احساس،‌ اولین جایی را که به مخاطره می اندازد حضور و مشارکت پرشور در انتخابات است.

کم توجهی به راهبردهای رهبری

 بیرون از تصمیمات اجرایی،‌ وقتی به رغم توصیه های رهبری،‌ مردم، تغییر معنا داری در مشی نهادهای نظارتی در رسیدگی به صلاحیت ها نمی‌بینند چه بسا تلقی آنان از موضوع رقابت در انتخابات دچار آسیب شود. اهمیتی ندارد که چنین تصور و احساسی چقدر با واقعیت ها سازگار است. چیزی که مهم است جولان نشانه ها و دلالت های متعدد است که این تلقی را در ذهن شهروندان رسوخ می دهد. اکنون با جمعی از شهروندان در سراسر کشور می توان مواجه شد که ادعا می کنند برای مشارکت در انتخابات به نامزدهای شناخته شده  و مورد اعتماد  نرسیدند. در روزگاری که شهروندان از اعتماد به فهرست های انتخاباتی دلزده شده اند و خوش دارند با علم و اشراف شخصی،‌ نامزدهای دلخواه خود را برگزینند، برخی سخت گیریها در رسیدگی به صلاحیت ها، فضای رقابت را دچار نارسایی می کند و به این دلیل، درواقع دعوت به عدم مشارکت شکل می گیرد. ای کاش نهادهای نظارتی، با ‌نهیب های مکرر رهبری در موضوع بررسی ها با التفات و اعتنای مضاعفی برخورد می کردند.

بی برنامگی نامزدها و جریان های سیاسی   

شاخص ترین ویژگی این دور از انتخابات،‌ غیبت برنامه ها و جولان نام ها و شعارها بود. برای شهروندانی که خوش داشتند از انتخاب های فهرستی پرهیز کنند، مطالعه برنامه ها و اهداف نامزدها اصلی ترین عامل برای حضور است. در این دور از تبلیغات، نامزدها اساسا به چیزی تحت عنوان "برنامه اقدام" توجه نداشتند و از غالب آنها چیز چندانی در این مسیر مشاهده نمی شد. این، بدترین وضعیتی است که می تواند کنشگران آگاه امروز را از یک انتخاب دقیق و هوشمندانه محروم کند. این آفت بزرگ،‌حتی در کلانشهرها و پایتخت نیز به چشم می آمد. به نظر می رسد ضروری است نهادهای مرتبط با مقوله انتخابات،‌ تدبیری طراحی کنند تا این نقیصه به یک سیره مستمر تبدیل نشود و عرضه "طرح و برنامه" آرام آرام از مناسک انتخابات حذف نگردد.

سیاست های قدیمی رسانه ای

رسانه ها خصوصا صداوسیما در این دور از انتخابات با تدارکی ویژه – به لحاظ کمّی – وارد صحنه شدند. حجم قابل توجهی از برنامه ها برای انتخابات ساخته شد و در روز برگزاری،‌ تقریبا تمام شبکه های ملی و استانی،‌ ساعات طلایی آنتن را به پوشش زنده انتخابات اختصاص دادند. اما باید این سئوال را مطرح کرد که چرا این حجم از برنامه سازی نتوانست "مارپیچ سکوت" را شکل دهد و شهروندان را متناسب با این حجم هنگفت تبلیغات راهی صندوق ها کند؟ آیا به خط کردن تمامی شبکه های رادیو و تلویزیون در موضوع انتخابات،‌ و استفاده از همه ظرفیت های هنری و ورزشی و دینی و ... برای نفوذ در ذهن مخاطب، راهکاری اثربخش در این زمینه است؟ آیا بازاندیشی در سیاست های اقناعی و تبلیغی "جام جم" ضرورت ندارد؟ به نظر می رسد نهادهای پژوهشی در این رسانه باید در این سیاست ها بازاندیشی کنند و به این نکته توجه داشته باشند که در روزگار جولان شبکه های تعاملی،‌ زبان دعوت و لهجه فراخوان دادن برای انتخابات از اساس تغییر کرده است.

آداب نوین مردم داری 

بی هیچ پرده پوشی و انکاری باید پذیرفت که فضای ذهنی مردم در مقیاس کلان و بنیادین تغییراتی کرده است. ابعاد زندگی مردم طول و عمق و عرض متفاوتی یافته و به تعبیر جامعه شناسان،‌ "زیست جهان" متحولی برای مردم ظاهر شده است. اینکه این سبک زندگی نوین از کجا آمد و چگونه به درون خانه و ذهن ایرانیان خزید موضوعی فرعی است. نفس دگرگونی در زیست جهان ایرانی غیرقابل انکار است. شهروندانی که در چنین حال و هوای جدیدی تنفس می کنند،‌ اولویت ها و ضرورت های زندگی شان عوض شده است؛‌ فهرست نیازها و مطالبات آنها تغییر کرده ؛ سبک زندگی و شیوه معیشت شان متحول شده است؛‌ و در یک کلام،‌ ساختار ذهنی و نظام باورها و دستور زبان شان دستخوش تغییر شده است. مواجهه با چنین شهروندانی،‌ محتاج مردمداری از نوع دیگر است. چنانچه مردم تصور و احساس کنند که میان آنها و حاکمیت،‌ اشتراکات قابل اتکایی نیست طبعا به بازی های برد-برد یا به پذیرش متقابل یکدیگر روی خوش نشان نمی دهند. شاید در ریشه یابی میزان مشارکت مردم در انتخابات اخیر،‌ توجه به این عامل هم بتواند بخشی از ماجرا را روشن کند.

اکنون به نظر می رسد در فردای انتخابات،‌ وظیفه ی همگانی نهادهای حاکمیت،‌ این است که به احیای وجه  جمهوریت در ساختار سیاسی  اجتماعی همت بیشتری کنند. با چنین راهکاری،‌احتمالا سرمایه اجتماعی نظام ترمیم خواهد شد؛‌ پدیده ی انتخاب معنادارتر خواهد بود؛‌ اثربخشی صندوق ملموس تر می شود؛ و نهایتا تعهد و دلبستگی تمام جریانات جوشیده از درون ایران اسلامی تقویت می شود.