تبعات سقوط هواپيمای اوكراينی برای هوانوردی كشور چيست؟
علي‌رضا منظري: «نخستين نتيجه اين اتفاق كاهش اقبال به آسمان ايران و كاهش تقاضا از سوي شركت‌هاي بين‌المللي هوايي براي حضور در آسمان ايران است. همان طور كه در روزهاي گذشته نيز شاهد آن بوده‌ايم كه تعدادي از ايرلاين‌ها اعلام كرده‌اند كه فعلا به ايران پرواز نمي‌كنند، احتمالا اين روند ادامه خواهد داشت و ما بخشي از پروازهاي بين‌المللي خود را از دست خواهيم داد.»
به گزارش تجارت‌نیوز ، پرواز شماره 752 شركت هواپیمایی بین‌المللی اوكراین كه حوالی ساعت 6 بامداد روز چهارشنبه (18 دی ماه امسال) فرودگاه امام خمینی تهران را به مقصد كی‌یف پایتخت اوكراین ترك كرده بود، دقایقی پس از پرواز در نزدیكی شهریار تهران سقوط كرد و تمام 176 سرنشین آن جان خود را از دست دادند.
پس از گمانه‌زنی‌های فراوان سرانجام روز گذشته ستاد كل نیروهای مسلح ایران اعلام كرد به دلیل یك اشتباه انسانی، پدافند هوایی ایران این هواپیما را شی خطرناك تشخیص داده و به آن شلیك كرده است.
به دنبال این اتفاق، دولت ایران ضمن پذیرش اشتباه دردناك رخ داده، اعلام آمادگی كرد شرایط برای بررسی ابعاد دقیق این ماجرا و معرفی مقصران احتمالی فراهم شود.
جدای از بعد نظامی و امنیتی این حادثه تلخ، صنعت هوایی ایران در طول روزهای گذشته شرایط خاصی را تجربه كرد كه احتمالا این روند در روزهای آتی نیز ادامه خواهد یافت و در این فرایند نحوه رفتار نهادهای ذی‌ربط در صنعت هوایی و چگونگی پیگیری این حادثه اهمیت فراوانی پیدا خواهد كرد.
اصول بین‌المللی حادثه
معاهده هواپیمایی كشوری بین‌المللی كه به كنوانسیون شیكاگو نیز معروف است، مهم‌ترین معاهده مربوط به هوانوردی و حقوق هوایی است كه اجرای آن از ۴ آوریل ۱۹۴۷ آغاز شد. معاهده شیكاگو به تاسیس سازمان بین‌المللی هواپیمایی (ایكائو) انجامید و اساسنامه آن نیز به شمار می‌رود.
با امضای قرارداد شیكاگو كنوانسیون ۱۹۱۹ پاریس و معاهده هواپیمایی بازرگانی ۱۹۲۸ هاوانا منسوخ شدند. این توافق بین‌المللی كه ایران نیز از ابتدا به عنوان یكی از اعضای موسس در آن حضور داشته و در طول تمام دهه‌های گذشته بر اساس متن عمل كرده در حوادث و سوانح هوایی، اصلی‌ترین منبع و قانون جهانی به شمار می‌رود كه تمام كشورهای عضو ملزم به اجرای آن هستند.
ماده 26 این قانون جهانی به حوادث هوایی اشاره دارد. در این ماده آمده است: چنانچه حادثه‌ای برای یك هواپیمای كشور عضو در قلمروی كشور عضو دیگری رخ دهد و موجب مرگ یا جراحت شدید شود و یا مشخص شود كه نقص فاحش فنی در هواپیما یا تسهیلات هوانوردی بوده، كشوری كه در آنجا این حادثه اتفاق افتاده علل حادثه را طبق مقرراتی كه ممكن است از طرف سازمان هواپیمایی كشوری سفارش شود در حدود قوانین خود تحقیق خواهد كرد و به كشوری كه هواپیما در آنجا ثبت شده اجازه داده خواهد شد كه ناظرانی برای حضور در بازرسی به آن كشور اعزام كند.
كشور تحقیق كننده گزارش امر و نتایج تحقیقات خود را به كشور ذی‌نفع ابلاغ خواهد كرد بر اساس آنچه در این ماده آمده، وقتی یك حادثه هواپیمایی در ایران رخ می‌دهد، این نماد حاكمیتی ایران در حوزه هوانوردی یعنی سازمان هواپیمایی كشوری است كه موظف به پیگیری این حادثه، بررسی ابعاد آن و ارایه گزارش نهایی این حادثه است.
بر اساس متن تایید شده از سوی ایكائو، كشوری كه هواپیمای سقوط كرده در آن ثبت شده نیز باید نمایندگانی را برای حضور در فرآیند بررسی داشته باشد. هر چند در این ماده، اشاره‌ای به الزام حضور نمایندگان دیگر كشورها ذكر نشده اما در سوابق سقوط‌های سال‌های گذشته، سازمان‌های هواپیمایی از نمایندگانی از كشور سازنده هواپیما و حتی كشورهایی كه شهروندان تابعه آنها در هواپیما كشته شده‌اند دعوت می‌كند تا در فرآیند حضور داشته باشند.
عملكرد سازمان هواپیمایی ایران
از نخستین دقایق پس از رخ دادن حادثه اخیر، مسوولان سازمان هواپیمایی كشوری ایران با حضور در محل حادثه اعلام كردند كه بررسی‌ها درباره چرایی این اتفاق و ارایه گزارش‌های ابتدایی و سپس گزارش‌های نهایی را در دستور كار قرار خواهند داد. ایران در همان ساعات اعلام كرد كه فرآیند بررسی را در داخل كشور انجام خواهد داد و البته به كارشناسان كشورهای ذی‌نفع در حادثه اجازه می‌دهد كه در فرآیند بررسی شركت كنند.
هرچند سرانجام صبح شنبه اعلام شد كه دلیل این حادثه نه نقص فنی كه شلیك اشتباه سامانه پدافند بوده است اما در روزهای گذشته مسوولان سازمان هواپیمایی كشوری، بارها اعلام كردند كه چنین فرضیه‌ای صحت ندارد و همین مساله باعث شكل‌گیری این گمانه شد كه مسوولان این سازمان قصد كتمان حقیقت را داشته‌اند، موضوعی كه البته بر اساس توضیحات سردار حاجی‌زاده، فرمانده هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی صحت نداشت و دلیل این كتمان از سوی مسوولان سازمان هواپیمایی این بود كه آنها در جریان این اتفاق قرار نداشتند.
موضوعی كه در اظهارنظرها و اطلاعیه سازمان هواپیمایی نیز بر آن تاكید شد. بر اساس خبری كه خبرگزاری تسنیم روز گذشته منتشر كرد سازمان هواپیمایی كشوری در اطلاعیه‌ای رسمی اعلام كرد: مسوول بررسی سانحه در اولین فرصت هماهنگی لازم با مراجع ذی‌ربط را انجام داده و تاییدیه عدم انجام هرگونه عملیات نظامی را در مركز كشور دریافت كرده است و متاسفانه علی رغم پیگیری‌های متعدد و مكرر سازمان هواپیمایی كشوری تا زمان صدور اطلاعیه ستاد كل نیروهای مسلح، هیچ گونه اطلاع‌رسانی در خصوص موضوع اصابت موشك سامانه‌های پدافند به هواپیمای مسافربری كشور اوكراین به این سازمان صورت نپذیرفته است.
شایان ذكر است پرواز مذكور در قالب كریدورهای استاندارد و مورد تایید شبكه یكپارچه پدافند كشور (طرح خروجی) در حال پرواز بوده است و هیچ مشكلی برای كنترل هواپیما از سوی خلبان گزارش نشده است. ضمن عرض تاسف از وقوع این رویداد متذكر می‌شود هدف بررسی سانحه، پیشگیری از سوانح مشابه و ارتقای ایمنی پروازهای كشور است كه تمام نهادهای ذی‌ربط باید برای این موضوع اهمیت ویژه‌ای قائل شوند.
حسن رضایی‌فر، مدیركل بررسی سوانح سازمان هواپیمایی كشوری نیز به ایسنا توضیح داده از وقتی كه سانحه اتفاق افتاد، اولین اقدامی كه انجام دادم این بود كه با مقامات ذی‌ربط تماس گرفتم و همه مقامات ذی‌ربط به من این اطمینان را دادند كه در مركز كشور چنین عملیات نظامی انجام نشده است.
عملیاتی كه سپاه پاسداران در پاسخ به آمریكایی‌ها انجام داده بود از محدوده غرب كشور و در ساعت 30: 1 صبح انجام شد و این هواپیما در ساعت 18: 6 در حوالی فرودگاه امام خمینی (ره) سقوط كرد و من چون این اطمینان را از مقامات گرفته بودم كه عملیاتی در داخل انجام نشده است، این خبر را اعلام كردم.
تبعات حادثه برای ایران
پس از اعلام اشتباه سامانه پدافند در شلیك به هواپیمای اوكراینی روند بررسی این حادثه تغییر خواهد كرد. با رسیدن نمایندگان كشورهای ذی‌نفع در این اتفاق، استخراج اطلاعات از جعبه‌های سیاه این هواپیما آغاز خواهد شد و سپس در زمانی كوتاه گزارش ابتدایی و احتمالا پس از نهایی شدن بررسی‌ها، گزارش نهایی در این زمینه ارایه می‌شود.
علی‌رضا منظری، معاون اسبق سازمان هواپیمایی كشوری درباره تبعات این اتفاق برای صنعت هوایی ایران توضیح می‌دهد: «نخستین نتیجه این اتفاق كاهش اقبال به آسمان ایران و كاهش تقاضا از سوی شركت‌های بین‌المللی هوایی برای حضور در آسمان ایران است. همان طور كه در روزهای گذشته نیز شاهد آن بوده‌ایم كه تعدادی از ایرلاین‌ها اعلام كرده‌اند كه فعلا به ایران پرواز نمی‌كنند، احتمالا این روند ادامه خواهد داشت و ما بخشی از پروازهای بین‌المللی خود را از دست خواهیم داد.»
او در پاسخ به این سوال كه این محدودیت‌ها تا چه زمانی ادامه خواهد داشت، گفت: «در شرایط فعلی نه می‌توان از دائمی بودن این محدودیت‌ها سخن گفت و نه می‌توان زمان دقیقی برای پایان یافتن‌شان تعیین كرد. در چنین شرایطی دولت‌های دخیل در حادثه در سطح سیاسی مذاكراتی را انجام می‌دهند و تلاش می‌كنند در این زمینه به یك توافق برسند. با نهایی شدن توافقات و البته كاهش تنش‌ها، می‌توان انتظار داشت كه این محدودیت‌ها كمرنگ شود اما در حال حاضر ارایه زمان دقیق در این زمینه ممكن نیست.»
یكی از مسائلی كه در طول ساعات گذشته برای بسیاری از مردم به سوالی مهم تبدیل شده، چرایی نرسیدن به تصمیم اعلام ممنوعیت پرواز در ساعات منجر به حادثه سقوط است. با توجه به اینكه این اتفاق چند ساعت پس از حمله ایران به مواضع آمریكا پس از به شهادت رساندن سردار قاسم سلیمانی رخ داده و در چنین شرایطی سیستم پدافند كشور در آماده‌باش كامل قرار داشته، این سوال مطرح می‌شود كه چرا در آن ساعات پروازها متوقف نشده‌اند؟
منظری در پاسخ به این سوال می‌گوید در چنین فضایی باید دستگاه‌های مختلف به جمع‌بندی در این حوزه برسند اما روال عادی كار آن است كه سازمان‌های هوایی غیرنظامی كه مسوول رصد شرایط و مدیریت پروازهای مسافری هستند، درخواست این ممنوعیت پروازی را بدهند تا در رابطه با آن تصمیمات لازم اتخاذ شود.
غرامت و شكایت علیه ایران
در كنار محدودیت‌های ایجاد شده برای صنعت هوایی ایران یكی از مسائلی است كه صنعت هوایی كشور باید خود را برای آن آماده كند، تبعات قانونی این حادثه تلخ است.
این كارشناس صنعت هوایی درباره فرآیندی كه صنعت هوانوردی ایران در مجامع بین‌المللی پس از این حادثه باید طی كند، توضیح داد: «ما احتمالا با یك شكایت قضایی از سوی اوكراین در دادگاه‌های بین‌المللی رو به رو می‌شویم كه باید در جریان آن، مدارك و مستندات خود را ارایه كرده و به سوالات موجود پاسخ دهیم. دركنار آن غرامت‌هایی نیز به گردن ایران خواهد بود كه بر اساس توافقات بین‌المللی باید پرداخت شود.
منظری درباره این غرامت‌ها گفت: با توجه به اینكه این هواپیما در ایران سقوط كرده، احتمالا غرامت مسافران ایرانی بر اساس قوانین داخلی كشور و مسافران خارجی بر اساس قواعد بین‌المللی پرداخت خواهد شد. البته در نهایت در این حوزه باید بر اساس تعهداتی كه ایرلاین اوكراینی داده عمل شود. در كنار آن پرداخت خسارت هواپیمای سقوط كرده نیز جزو تعهدات ما خواهد بود كه احتمالا عددی بیش از 60 میلیون دلاری باید برای آن در نظر گرفت.
صنعت هوایی ایران كه در سال‌های گذشته با تحریم‌های یك‌جانبه امریكا با محدودیت‌های جدی فعالیت خود را ادامه می‌داد، حالا باید با تركش‌های حادثه اخیر نیز رو به رو شود كه طولانی مدت شدن آن می‌تواند شرایط ایرلاین‌های ایران را نیز دشوار كند.
در روزهای گذشته تعدادی از شركت‌های اروپایی اعلام كرده‌اند كه پروازهای خود به ایران را متوقف كرده‌اند و این موضوع از سویی می‌تواند رفت و آمد ایرانی‌ها به مقاصد مختلف را دشوار كند و از سوی دیگر برای ایرلاین‌ها، دشواری‌هایی به وجود آورد. برای مثال، دو روز قبل، آژانس حمل و نقل سوئد در تصمیمی اعلام كرد كه تمامی پروازهای شركت هواپیمایی ایران‌ایر از ایران به سوئد تا اطلاع ثانوی لغو شده است.
مسافران هما حالا مجبور هستند با وجود داشتن بلیت این شركت یا از ایرلاین دیگری كه شركت هواپیمایی ایران‌ایر معرفی می‌كند، استفاده كنند و با وجود تغییر ایرلاین راضی به انجام سفر شوند و یا از انجام سفرشان انصراف دهند.
هزینه‌های تغییر ایرلاین نیز در صورت افزایش قیمت بلیت با هواپیمایی جمهوری اسلامی است و مشخص نیست ادامه‌دار شدن توقف پروازهای هما به این كشور منجر به خسارت چند میلیون دلاری برای هما شود.
كاهش تعداد پروازهای عبوری نیز یكی دیگر از تهدیدهایی است كه صنعت هوایی ایران باید با آن روبه‌رو شود. بر اساس توافقات بین‌المللی، هدف نخست از بررسی حوادث هوایی، مشخص كردن علل این اتفاق و برنامه‌ریزی جدی برای عدم تكرار آن است.
به نظر می‌رسد در اتفاق اخیر ایران باید تمام توان خود را صرف اعتماد‌سازی در انجام بررسی‌های دقیق و تضمین تلاش برای عدم تكرار این اتفاق كند؛ موضوعی كه برای آینده صنعت هوایی ایران اهمیت بسیار فراوانی خواهد داشت.
منبع: اعتماد
نظرات