آیا فناوری به فقر پایان می‌دهد؟

اگر به پیشرفت اعتقاد داشته باشید، فناوری به ما کمک می‌کند تا به فقر در سراسر جهان پایان دهیم. پیشرفت‌های بشر تفاوت بسیار چشمگیری در وضع زندگی فقرا ایجاد کرده‌اند، اما همچنان شک و تردیدهایی باقی مانده است.

پژوهشگر برکلی، کنتارو تویاما وبلاگی را برای معرفی کاربردهای ساده و روزمره فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) اختصاص داده است. او اسم خودش را بازیگر ICT4D گذاشته (با استفاده از اصطلاح مخصوص برنامه‌نویس‌های «فناوری اطلاعات و ارتباط برای توسعه») و در این زمینه اطلاعات کاملی در اختیار دارد.

همه ما داستان‌هایی را درباره رایانه‌های بلااستفاده در مدارس قاره آفریقا شنیده‌ایم، در آخرین پست وبلاگ، بازیگر نشان می‌دهد که چطور گاوها پیام متنی ارسال می‌کنند.

براک (BRAC)، سازمانی که عضو آن هستم، به دلیل ارائه راه‌حل‌هایی با استفاده از فناوری‌های معمولی، شناخته شده است. احتمال بیشتری وجود دارد که کیت‌های باروری را که کمتر از ۵۰ سنت قیمت دارند، تولید کنیم تا اینکه اپلیکیشن‌هایی بسازیم که احتمال تشخیص بیماری‌ها را دارند.

احتمال بیشتری وجود دارد تا مدرسه‌های یک‌کلاسه‌ای را در مکان‌های اجاره‌ای یا حتی قایق‌ها بسازیم که کودکان روی زمین بنشینند و تفکر خلاق را یاد بگیرند، تا اینکه تلاش کنیم که همه بچه‌ها به اینترنت دسترسی داشته باشند.

اما وقتی پای فناوری به میان می‌آید، من نیمه پر لیوان را می‌بینم. با پیتر دیاماندیس و استیون کوتلر نویسندگان کتاب «فراوانی: آینده بهتر از آن است که فکرش را می‌کنید» هم‌عقیده هستم که بهره‌وری بیشتر همراه با قیمت کمتر فناوری، ما را به سمت جهان فراوانی سوق می‌دهد. این ترفند اطمینان می‌دهد که همه در فراوانی در حال ظهور شریک هستند، یا حداقل در این کار سهم عادلانه‌ای دارند.

برای انجام این کار، لازم است که فناوری با زندگی کاربرانش هماهنگ و مرتبط باشد. در دنیایی که بیشتر محصولات فناوری برای افراد ثروتمند تولید می‌شود، گفتن این حرف از عمل کردن به آن، راحت‌تر است.

می‌توانیم از بنگلادش درس بگیریم، جایی که براک با قدرت تمام به سمت بانکداری بی‌کش (Bikash) حرکت می‌کند (bikash در زبان بنگالی به معنی «رشد» است)، که در حال حاضر بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده موبایل‌بانک در هند است.

بانک براک (بانک تجاری شرکت براک) ارائه این خدمت بانکی را در نوامبر ۲۰۱۱ در پنج شعبه خود آغاز کرد و از بنگاه‌های کوچکی که وام دریافت کرده بودند، درخواست کرد تا بازپرداخت وام‌ها را از طریق کارگزاران محلی انجام دهند -که می‌توانند رسید بازپرداخت را از طریق پیام کوتاه ارسال کنند- به‌جای اینکه این کار را به‌صورت حضوری و در شعب بانک انجام دهند.

حتی اگر این برنامه برای صرفه‌جویی در وقت خانواده‌های کارگر طراحی شده بود، درخواست از وام‌گیرندگان برای کنار گذاشتن دفترچه‌های بانکی برای استفاده از تایید پیامکی باعث نارضایتی آنها شد.

شامران عبد، که برنامه تامین اعتبار مالی براک را برعهده دارد، این اتفاق را این‌گونه توضیح داد: «در ماه‌های اولیه اجرای برنامه، بسیاری از وام‌گیرندگان ما پول‌هایشان را از طریق تلفن‌های همراه می‌فرستادند و بعد از آن در شعبه حضور پیدا می‌کردند تا به‌همراه حسابدار بررسی کنند که آیا پول به حساب واریز شده است.»

ممکن است این کار باعث خنده شما شود، اما به این کار از دید یک کشاورز خرده‌پای بنگلادشی نگاه کنید. عبد می‌گوید: «در کشوری که بیشتر مردم فکر می‌کنند که تنها چیزی که معتبر است، مدارک و اسناد کاغذی با امضای یک نفر پای آنها است، ما از وام‌گیرندگانمان خواستیم تا دیدشان را گسترده‌تر کنند. بعضی از آنها به ما گفتند: اگر ماجرایی اتفاق بیفتد و کارمان به دادگاه بکشد، هیچ دادستان و یا قاضی نمی‌خواهد یک تایید پیامکی را ببیند. آنها می‌خواهند مدرک قابل لمس را ببینند. منظورشان یک مدرک کاغذی است.»

در حال حاضر بی‌کش به‌صورت گسترده توسط ۳۰،۰۰۰ کارگزار و ۲٫۲ میلیون کاربر استفاده می‌شود. ما نسبت به رویه محتاطانه‌ای که در پیش گرفته‌ایم، اطمینان داریم و مهم‌تر از آن، به نظر می‌رسد که مشتریان نیز همین حس را دارند.

اما چه اتفاقی می‌افتد که از مشتریان بخواهید دیدشان را گسترده‌تر کنند و ثابت شود که شکاف فناوری خیلی زیاد است؟ پیامدهای این کار می‌تواند خطرناک باشد، بیشتر برای مشتریان فقیرتر خطرناک است تا آنها که راه‌حل را قبول می‌کنند.

براک این درس را از فعالیت‌هایش در زمینه چاه‌ها و پمپ‌های آبیاری متعلق به مردم در دهه ۱۹۹۰ میلادی آموخت، که در کتاب رهایی از فقر نوشته یان اسمایلی ثبت شده است.

از آنجا که آب در اعماق زمین به هیچ‌کسی تعلق ندارد، ما فکر کردیم وام‌هایی را برای سازمان‌دهی افراد فقیر بدون زمین، به‌منظور حفر و مدیریت چاه‌های عمیق و فروش آب به کشاورزان برنج، که به‌نوبه خود باعث تولید محصول بیشتر می‌شود، اعطا کنیم.

این وعده هیجان‌انگیز بود، البته با جزئیات بسیار کمتر. این پروژه به تقاضای کافی کشاورزان و همچنین به اطمینان از دسترسی آنها به بذرهای پرمحصول، کود و سموم دفع آفات بستگی داشت. این کار همچنین به معنای سنجش تقاضا برای آبیاری با میزان مشخص و همین طور به معنی پیش‌بینی دقیق قیمت فروش برنج بود.

در نهایت، این برنامه بخش‌های متغیر زیادی داشت که براک و وام‌گیرندگان کنترل کافی روی آنها نداشتند، در نقطه اوج برنامه، ۷۰۰ پمپ ۲۷،۰۰۰ هکتار را تحت پوشش خود قرار دادند، با وام‌هایی که ۹٪ از کل سبد تامین مالی خرد براک را تشکیل می‌داد. در پایان سال ۱۹۹۳ میلادی، نیمی از پمپ‌ها با ضرر کار می‌کردند و بسیاری از وام‌ها بازپرداخت نشده بود. برنامه در سال ۱۹۹۶ تعطیل شد، و اگرچه بازپرداخت ۱۰۰٪ وام‌ها انجام شده بود، اما این برنامه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شکست‌های براک شناخته شد.

اگر جزئیات مربوط به کودها و عملکرد محصول خسته‌کننده به نظر می‌رسد، بخشی از دیدگاه من است. ما باید یاد بگیریم که به نیروی مثبت فناوری متوسل شویم، -به قول استیو جابز، حریص و نادان بمانید- حتی وقتی که در مهمانی‌هایمان حرفی از سختی‌ها و دردسرهای کار نمی‌زنیم (یا در این مورد، سرمایه‌گذاران را تحریک نمی‌کند.)

در این رابطه، کارآفرینان اجتماعی باید به موارد زیر توجه داشته باشند:

در نوآوری‌های محلی و بومی سرمایه‌گذاری کنید.

شاید مردمان فقیر و حاشیه‌نشین مدرسه نرفته باشند، اما به این معنی نیست که بی‌سواد هستند. آنها متخصصان «نوآوری کم‌خرج و اقتصادی» هستند. راه‌حل‌های گام‌به‌گام و فناوری ابتدایی یا کم‌فناور بیشتر جواب می‌دهد و آسان‌تر اجرایی می‌شود، تا اینکه کارها توسط مراکز تحقیق و توسعه خارجی انجام شود.

با جنبه‌های انسانی مشکل برخورد کنید.

نه‌تنها باید انگیزه توانمندسازی اصولی مردم را درک کنید، بلکه باید مشکلات در مرحله انجام کار را نیز شناسایی کنید. برای اینکه واقعا بدانیم که مدیریت چاه برای گروهی از روستاییان بدون زمین چه مفهومی دارد، شخص باید مشکلات روزانه‌ای را که در شور و شوق کمک به مردم نادیده گرفته می‌شود، درک کند. فرد باید نسبت به استرس نااطمینانی نوآوری‌های جدید حساس باشد، مانند جایگزینی دفترچه وام بانکی با پول دیجیتال.

خود را درگیر جزئیات کنید.

اگر فکر می‌کنید که ناامید، بی‌حوصله و یا دچار حواس‌پرتی ناشی از عملکرد نادرست (عواید مالی ناشی از نشاهای بهبودیافته برنج) هستید، نشانه این است که احتمالا در مسیر درستی حرکت می‌کنید و از نیش و کنایه‌های دیگران در امانید.

چشم‌انداز بیرون آمدن میلیاردها نفر از زیر خط فقر با دستگاه‌های الکترونیکی، در واقع خیال خام است و حتی ارزشمند هم نیست. اما شواهد و قرائن بیانگر آن است که وقتی ما انرژی‌مان را به واقعیت تزریق کنیم، آن وقت واقعیت شروع به شکوفا شدن می‌کند.

نویسنده: سوزان دیویس (Susan Davis)
مترجم: میلاد قزللو
عنوان اصلی مقاله: Can Technology End Poverty?
نشریه: Harvard Business Review