با قدرت زیاد، مسئولیت زیاد می‌آید؛ چرا شما مسئولیت راستی‌آزمایی دارید؟

درگذشته، اخبار از منابع مشخص و کنترل‌شده‌ای به دست ما می‌رسید و درنتیجه، هر فرد به‌صورت جداگانه توانایی چندانی در تغییر اخبار نداشت. اما خوشبختانه یا متاسفانه، پلتفرم‌هایی مانند تلگرام و توییتر خود به منبع اخبار تبدیل شده‌اند؛ فارغ از آنکه چه کسی خبر موردنظر را به اشتراک گذاشته است.

به همین دلیل، خود شما نیز در جریان یافتن اخبار تاثیرگذار هستید؛ می‌توانید تنها خبرهای موافق با دید خود را به اشتراک گذاشته یا جمعی از اخبار هر جبهه را مطالعه کنید. علاوه بر این‌که مسئولیت ورودی اخبار به شما تحت کنترل خودتان است، شما به یکی از مجریان خبری اطرافیان خود نیز تبدیل شده‌اید.

در حال حاضر و با توجه به بحران کرونا، سیلی از اخبار نادرست در حال منتشر شدن توسط مردم است. درنتیجه، لازم است که در این شرایط دقت بیشتری به منابع، صحت و کامل بودن اخبار اختصاص دهیم. در ادامه به نمونه‌های اهمیت این مورد پرداخته و از اهمیت راستی‌آزمایی صحبت خواهیم کرد.

تغییر تعریف حقیقت

در تمام نقاط دنیا، باور اکثریت مردم نسبت به اخبار تقلبی به رسانه‌های جریان اصلی مانند تلویزیون و روزنامه‌های خبری مربوط می‌شوند؛ به‌عبارت دیگر، اولین نماد‌های اخبار تقلبی در ذهن مردم، اخباری است که افراد کنترلی بر آن‌ها ندارند.

با وجود اینکه نکته قبلی در برخی موارد کاملا درست است، اما شبکه‌های اجتماعی نیز به همان میزان در پخش اخبار تقلبی و اشتباه سهیم‌اند.

برای مثال، با گسترش پیدا کردن میم‌ها (Memes) و قالب‌های جوک، جوک‌های مربوط به اخبار نیز به جزئی جدانشدنی از شبکه‌های اجتماعی تبدیل شدند؛ در حالی که جمع زیادی از خوانندگان این جوک‌ها، مطالب و خبر‌های ذکرشده در جوک را به‌طور ناخودآگاه به‌عنوان یک خبر موثق قبول می‌کنند. طبق یکی از تحقیقات Echelon Insights، مشخص شد که بزرگسالان ۱۸ تا ۴۹ ساله خبرهای دریافت‌شده از دوستان و آشنایان خود را بیشتر از اخبار منابع دیگر قبول دارند.

به تجربه خود در شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر یا اینستاگرام (حداقل اینستاگرام ایرانی‌ها!) نگاه کنید. چند بار پیش آمده که یک ویدئو، اینفوگرافیک یا عکس بدون ذکر منبع و هرگونه مدرکی پخش شود؟ در تجربه شخصی من، این اتفاق به یک نکته عادی تبدیل شده است.

بحران جهانی پناهندگان یکی از مثال‌های بارز این اتفاق محسوب می‌شود. در سال ۲۰۱۵، نشریه خبری ایندیپندنت تعدادی از عکس‌های به‌اشتراک گذاشته‌شده در اینترنت را موردبررسی قرار داد. برخی از افراد مدعی بودند که در این تصاویر، تعدادی از پناهندگان نشان داده شده که در حال حمله به مردم و نیرو‌های پلیس بوده‌اند.

منبع: پرس تی‌وی

یکی از این تصاویر که بارها در میان مردم به اشتراک گذاشته شده بود، ادعا داشت که پناهندگان نشان داده‌شده در حال حمله به پلیس با پرچم نیرو‌های داعش بوده‌اند.

اما در واقعیت، این عکس متعلق به شبکه خبری پرس تی‌وی بوده و نشان‌دهنده اعتراضاتی بود که در سال ۲۰۱۲ در آلمان صورت رخ داد؛ افراد حاضر در تصویر به‌هیچ‌عنوان ارتباطی با پناهندگان نداشته و مربوط به مسلمانانی بود که در مقابله با تظاهرات ضداسلامی در شهر بن، دست به اعتراض زده بودند.

با وجود اینکه سه سال از عمر این عکس در آن زمان گذشته بود و ارتباطی با وقایع نداشت، این عکس به سرقت رفته و با اهداف منفی دوباره اشتراک یافت.

مورد دومی را احتمالا دیده باشید: عکسی از یک سوپرمارکت خالی‌شده که به یکی از مناطق آمریکا نسبت داده شده بود. در مواردی نیز برخی از افراد این عکس را به فروشگاه‌های ایتالیا نسبت داده و جوک‌هایی مانند «بالاخره یک نفر قدر بازارهای آزاد را خواهد فهمید» را بر روی این عکس‌ها نوشتند.

اما در واقعیت، این عکس مدت کوتاهی پس از یک زلزله سنگین در ژاپن و سال ۲۰۱۱ گرفته شده است.

نکته ناراحت‌کننده اینجاست که چنین مواردی به‌هیچ عنوان استثنا نیستند؛ روزانه با صدها مورد از این نوع اخبار مواجه می‌شویم و بسیاری از افراد، بدون توجه اضافه‌ای، آن‌ها را با اطرافیان خود در اشتراک می‌گذارند.

خطرهای سوگیری انسانی

تفکر و تحلیل انسان به‌هیچ‌عنوان بی‌نقص نیست. در مبحث اقتصاد رفتاری، بسیار از نقص‌های تفکر انسان بررسی می‌شود و نتیجه بسیاری از تحقیقات، این نکته را به اثبات رسانده است. این نقص‌های در برخی موارد به فرم سوگیری‌های شناختی در رفتارهای ما بروز می‌کنند.

یکی از سوگیری‌هایی که در بحث انتشار اخبار بسیار مشاهده می‌شود، این است که مردم بیشتر به دنبال اخبار و اطلاعاتی هستند که حرف آن‌ها را اثبات کرده یا دیدگاه طرف مقابل را زیر سوال می‌برد. این نکته را همیشه در میان طرفداران ورزش‌های مختلف می‌بینیم: طرفدار هر تیم به نحوه قضاوت داور اعتراض داشته و به‌صورت وارونه‌ای، داور را دارای سوگیری نسبت به تیم مخالف می‌دانند.

این نکته در کنار چندین نقص دیگر، سبب می‌شود تا در مواجه با خبرهای موافق دیدگاه‌هایمان به‌راحتی قانع شده و همچنین در هنگام مواجهه با اطلاعات چالش‌برانگیز، جبهه بگیریم.

ما حتی در جزئیات نیز دچار انواع سوگیری هستیم. برای مثال، تعدادی از تحقیقات ثابت کرده‌اند که وجود عکس در یک خبر به‌شدت بر قضاوت و تفکر ما تاثیر می‌گذارد:

طبق تحقیقاتی که توسط دو دانشجوی نیوزیلندی انجام شد، افراد با احتمال بیشتری جملات «درست یا غلط» را باور می‌کنند؛ اگر که این جملات با یک عکس مرتبط همراه شوند.

در ادامه این تحقیق مشخص شد که در خبرهای دارای عکس، هر مقدار لایک و کامنت‌های یک مطلب در فضای مجازی بالاتر باشد، کاربران آن خبر را معتبرتر و صحیح‌تر خواهند شناخت.

طبق تحقیق دیگری که در دانشگاه ولینگتون ویکتوریا انجام گرفت، مشخص شد که تصاویر می‌توانند تصور افراد از خبرهایی که قبلا دیده‌اند را تغییر بدهند. در یکی از آزمایش‌ها، یک گروه گزارشی مربوط به یک روستای طوفان‌زده را مطالعه کرد که عکس آن، عکس روستا به‌صورت آسیب‌دیده و بعد از طوفان بود. در حالی که گروه دوم همین مطلب را با عکسی از روستای قبل از طوفان مطالعه کردند.

نتایج نشان داد که پس از گذشت مدتی، افراد گروه اول با احتمال بیشتری تصور داشتند که در آن خبر، تلفات و افراد کشته ذکر شده بود؛ با وجود اینکه چنین چیزی به‌هیچ عنوان در مطلب ذکر نشده بود.

با قدرت زیاد، مسئولیت زیادی می‌آید

شاید این نکاتی که به آن‌ها اشاره کردیم در گذشته چندان اهمیتی نداشتند؛ اما در حال حاضر، شما به‌عنوان یک کاربر شبکه‌های اجتماعی دارای قدرت اثرگذاری بر تفکر اطرافیان خود هستید، حتی اگر از تاثیر خود با خبر نباشید.

در شرایط بحران، مانند بحرانی که در حال حاضر با آن درگیر هستیم، یک خبر درست یا غلط می‌تواند تاثیرات جبران‌ناپذیری بر زندگی دیگران داشته باشد. اگر روال انتشار اخبار بدون پشتوانه ادامه پیدا کند، نه‌تنها اخبار درست در میان سیلی از اخبار اشتباه گم خواهند شد، بلکه افراد سودجو و ذینفع می‌توانند جریان اخبار را به‌راحتی به نفع خود تغییر دهند.

اما متاسفانه، حداقل در کشور ما، منبع مناسب و مشخصی برای راستی‌آزمایی اخبار وجود ندارد. در کنار این موضوع، به خاطر فشارهای رسانه‌ای در کشور نیز نمی‌توانیم به یک منبع خبری، اطمینان کامل داشته باشیم.

پس با توجه به‌تمامی این شرایط، مسئولیت شفافیت و انتشار اخبار صحیح بر دوش خود ما قرار گرفته است. خود ما هستیم که باید قبل از اشتراک هر خبری، از بی‌جهت بودن، موثق بودن و به‌روز بودن آن مطمئن شویم.

گرچه راه مشخصی برای راستی‌آزمایی اخبار وجود ندارد، اما می‌توان با رعایت چند نکته و راهکار، دقت خود در اشتراک‌گذاری مطالب را افزایش داد. البته قبل از هر عملی، باید با خود روراست باشیم؛ اینکه ما در هر شرایطی سوگیری‌های خود را خواهیم داشت، اما در هنگام بحث و اشتراک‌گذاری، باید سعی کنیم مسئولیت اجتماعی خود را به‌درستی شناخته و جهت‌گیری‌های خود را کنار بگذاریم.

1. از خود بپرسید: «من چرا از این خبر مطمئنم؟»

قبل از اینکه مطلبی را در شبکه‌های مختلف ارسال کرده یا به اطرافیان خود بگویید، از خود بپرسید: «من (یا فردی که خبر را ارسال کرده) از کجا مطمئنم که این مطلب صحیح است؟». هیچ پیش‌فرضی نداشته باشید.

1. منبع خبر

آیا منبع این پست، خبر یا ویدئو مشخص‌شده است؟ آیا خود من می‌توانم اعتبار منبع را تایید کنم؟ آیا منبع اصلی خبر، خود یک شاهد عینی است؟

اگر منبع یک خبر ناشناس اعلام شده است، از خود بپرسید که فرد گزارش‌دهنده ناشناس بودن منبع را به‌درستی توجیه کرده است؟

1. عکس‌ها

مراقب عکس‌هایی که منبعی ندارند باشید. همان طور که نشان دادیم، عکس‌های قدیمی ممکن است در جهت تایید خبر‌های نامرتبطی مورداستفاده قرار بگیرند. شما می‌توانید با جستجو کردن عکس در گوگل، منابع مختلف آن را پیدا کرده و به منبع اصلی دست پیدا کنید.

همچنین اینکه در مورد نتیجه‌گیری‌های خود از یک عکس احتیاط کنید؛ بسیاری از عکس‌ها تا زمانی که در بحث و شرایط مناسب مورد قضاوت قرار نگیرند، می‌توانند به نتیجه‌گیری‌های غلط ختم شوند.

1. شفاف بودن

شفاف بودن شما در بحث‌ها و جوامع کمک می‌کند تا نظرات افراد راحت‌تر قضاوت شده و موردبررسی قرار بگیرد. اگر شما مطلبی را به اشتراک گذاشتید که در آینده نادرست بودن آن مشخص شد، شفاف بودن می‌تواند به شناسایی منبع خبر اشتباه کمک کند. اگر شما به دنبال شفاف‌سازی رسانه‌ای هستید، ابتدا باید از خودتان شروع کنید.

1. در صورت شک داشتن، از اشتراک‌گذاری بپرهیزید

اول بودن در اشتراک گذاشتن یک خبر خاص، هیچ منفعتی برای شما ایجاد نمی‌کند. حتی اگر شما سردبیر یک روزنامه معروف باشید، صرف تلاش برای اول بودن در پخش اخبار روز کمک چندانی به شما نخواهد کرد. در نتیجه بهتر است قبل از انتشار و اشتراک هر مطلبی، مدتی را برای تفکر راجع به آن صرف کنید.

در نهایت، همه ما قطعا از دفع اخبار تقلبی و اطلاعات اشتباه منتفع خواهیم شد. شبکه‌های اجتماعی تبدیل به مکانی شده که اکثر بحث‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در آن صورت می‌گیرد؛ این نکته و کنترل ما بر محتوا‌های اطرافمان باعث می‌شود تا هرکدام از ما، به‌نوعی یک سردبیر باشیم. داشتن یک نظام اجتماعی سالم، نیازمند اشتراک اخبار به‌صورت مسئولیت‌پذیرانه است.