بانکداری با «صفر» و «یک»های دنیای مجازی: آیا «نئوبانک» آینده نظام بانکی را تغییر می‌دهد؟

چند وقتی است که یک بیلبورد در حاشیه برخی بزرگراه‌های تهران، در کنار سایر بیلبوردها خودنمایی می‌کند. روی این بیلبورد نوشته شده «زمین بازی را عوض کردیم» و البته، عوض‌کننده زمینِ بازی یک بانکِ جدید است.

به گزارش تجارت‌نیوز ، اما این بانک، یک بانک معمولی، عادی یا سنتی نیست و ظاهرا شعار تبلیغاتی آن هم ناظر به رویکرد جدیدی است که اتخاذ کرده. اما این رویکردِ جدید چیست و چرا ممکن است صنعت بانکداری را در آینده‌ای نه چندان دور، به طور کلی دگرگون کند؟

بانک‌های بدون شعبه

«بلوبانک»، وابسته به بانک سامان، یکی از نخستین «نئوبانک»های ایرانی است و البته، می‌توان گفت که موفق‌ترینِ آنها هم هست، چرا که «نئوبانک»های قبلی عمدتا به این مرحله از فعالیت نرسیده‌اند که بخواهند تبلیغات محیطی در سطح شهر داشته باشند. این بانک، در واقع اکنون در حال توسعه بازارِ خود است و مشتری می‌پذیرد. اما «نئوبانک» اصلا چیست و چه کار می‌کند؟

«نئوبانک» در واقع همان «بانک مجازی» است، با این تفاوت که این‌بار، منظور از بانک مجازی این نیست که برخی از خدمات بانک‌هایِ عادی، آنلاین شده باشند. «نئوبانک»ها در واقع می‌توانند بانک‌های مستقلی باشند که کارشان را از صفر شروع می‌کنند و مانند بانک‌های عادی، برای جذب مشتری با هم رقابت می‌کنند.

بانک‌های سنتی، همزمان هم مشکلات بزرگی دارند و هم مزیت‌های بزرگ.

حالت دیگر هم البته این است که برای جلب اعتماد مشتریان بانکی، «نئوبانک» با یک بانکِ از پیش موجود همکاری می‌کند و در واقع، بستر فعالیت آن بانک را در فضای مجازی فراهم می‌کند. در هر حال، تفاوت «نئوبانک»ها با بانک‌های عادی و معمولی این است که «نئوبانک»ها اساسا شعبه فیزیکی ندارند و هر چه هست، «صفر» و «یک»هایی هستند که در سِرورها جای دارند.

آیا «نئوبانک»ها جهان بانکداری را تغییر می‌دهند؟

«نئوبانک» تنها یکی از جلوه‌های جدید در جهان «مالی» (Finance) است که همزمان، با اقتصاد استارتاپی امروزی ادغام شده است. این حوزه البته نام مخصوص به خود را هم دارد که در زبان فارسی هم فعلا همان نامی را به خود گرفته که در زبان انگلیسی دارد: «فین‌تک» (FinTech یا Financial Technology).

«فین‌تک»ها معمولا شرکت‌های نوپا (یا استارتاپی) هستند که با استفاده از زیرساخت‌های حوزه استارتاپ و مزیت‌های این حوزه، سعی می‌کنند با شرکت‌های فعال در حوزه مالی، وارد رقابت شوند. همین حالا خیلی از این شرکت‌ها در ایران هم فعالند و از قضا بسیار هم سودآور هستند: شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمان پرداخت مالی (مثل «جرینگ»)؛ پلتفرم‌های تبادل وجه (مثل «ریالو») و یا پلتفرم‌های فروش اقساطی (مثل «ایران رنتر»).

با این همه، بازی در حال بزرگ شدن است و کار ممکن است حتی از دستِ شرکت‌های بزرگ و سنتی در این حوزه هم خارج شود. خیلی از «فین‌تک»ها به دلیل هزینه‌های پایین‌ترِ ناشی از تعداد پرسنل، هزینه‌های ثابت (خرید یا اجاره ساختمان، هزینه برق، هزینه هزاران دستگاه رایانه و…)، ساختارهای سلسله‌مراتبی در مدیریت و مواردی از این دست، واقعا قدرت رقابت بالایی دارند و از آنجا که با فرآیندهای مدرن جذب مشتری هم آشنا هستند، می‌توانند سریع‌تر از شرکت‌های مالیِ قدیمی وارد گودِ رقابت شوند.

«مانیز»، یکی از «نئوبانک»های معروف در دنیا است که از سال ۲۰۱۵ میلادی آغاز به کار کرده است.

چند «نئوبانک» جهانی در سال‌های گذشته در معرض توجه مردم و رسانه‌ها بوده‌اند: «بانک استارلینگ» (Starling Bank)-که نباید آن را با شرکت «استارلینک»، متعلق به «ایلان ماسک» اشتباه بگیریم!- یکی از پیشتازان این حوزه است که اولین بار کارش را در بریتانیا شروع کرد.

«مونزو» (Monzo)، دیگر رقیب بریتانیاییِ «بانک استارلینگ» است که کارش را در سال ۲۰۱۵ میلادی شروع کرده و حالا با حدود هزار و ۵۰۰ نفر کارمند، چیزی در حدود ۶۷ میلیون پوند (در سال ۲۰۲۰ میلادی) درآمد داشته است.

ظاهرا بریتانیایی‌ها بازار «نئوبانک»ها را قبضه کرده‌اند: «ریوُلت» (Revolut) و «مانیز» (Monese)، دو «نئوبانک» بزرگ دیگر هستند که هر دو باز هم بریتانیایی هستند و هر دو هم در سال ۲۰۱۵ میلادی آغاز به کار کرده‌اند. («ریولت» سال گذشته حدود ۲۲۰ میلیون پوند درآمد داشت.)

واضح است که رقمِ سود و درآمد این بانک‌ها هنوز قابل قیاس با بانک‌های سنتی نیست: بانک «ایچ اس بی سی» (HSBC) یکی از معروف‌ترین بانک‌های بریتانیا که ۱۶۰ سال عمر دارد، سال گذشته حدود ۵۰ میلیارد دلار درآمد داشت، یعنی حدود ۲۵۰ برابر بیش از «ریولت».

معضلی به نام «اعتماد»

به نظر می‌رسد که بانک‌های سنتی، هنوز هم در حوزه بانکداری دست بالا را دارند و دلیل این موضوع هم تا حدی مشخص است: آنها در دید هستند. معضل «اعتماد»، موجب می‌شود که مردم دست به عصا حرکت کنند و وقتی پای پول در میان باشد، سپرده‌گذار، بانکی را ترجیح می‌دهد که در سطح شهر شعبه داشته باشد.

آن‌طور که در سایت «بلوبانک» نوشته شده، با وجود موج مشتریانی که برای خدمات مالی به سمت «فین‌تک‌ها» می‌روند، بانک‌ها و موسسات مالی عادی هنوز هم از مزیت اعتماد مصرف‌کننده برخوردار هستند.

بانک «ایچ اس بی سی»، یکی از قدیمی‌ترین بانک‌ها در بریتانیا

یک پژوهش در سال ۲۰۱۸ میلادی که توسط موسسه Bain & Company انجام شده، نشان می‌دهد که ۷۸ درصد از پاسخ‌دهندگان فقط با بانک اصلی (بانکی که در آن حساب دارند)، حدود ۶۳ درصد با بانک‌های دیگر و تنها ۴۳ درصد با سایر موسسات غیربانکی، از جمله «فین‌تک‌ها« مراوده مالی دارند. (در ایران، به دلیل تعدد بانک‌ها، مردم در بانک‌های متعددی حساب دارند.)

اما ورق، ممکن است در اینجا هم برگردد. همان‌طور که «بیت کوین» و سایر ارزهایِ دیجیتال (دست‌کم از منظر برخی آینده‌پژوهان) ممکن است آینده دنیای پول باشند، «نئوبانک»ها هم ممکن است آینده نظامِ بانکداری باشند.

حذف «فضا» یا شکل‌گیری «فضاهای ناملموس»؟

اما «نئوبانک» تنها یکی از نمودهای جهانی است که به سرعت به سمت حذف فضاهای فیزیکی می‌رود. همین حالا، بسیاری از روندها و اموری که پیش از این در فضاهای ملموس انجام می‌گرفتند، جای خود را به فضاهای ناملموس داده‌اند و به بستر فضای مجازی کوچ کرده اند.

کافی است به مثال‌هایی فکر کنیم که گاهی از فرط عادت، عادی جلوه می‌کنند: آموزش مجازی، دورکاری، ثبت‌نام آنلاین، انتقال پول از طریق گوشی تلفن همراه، کتابخانه‌های مجازی، کنسرت‌های مجازی، بازی‌های آنلاین و حتی پزشکی آنلاین.

بانکداری سنتی، اگر نتواند خود را با دنیای دیجیتال هماهنگ کند، به سرعت در رقابت با «نئوبانک»ها بازنده خواهد بود.

این کلان‌روند (Mega-trend)، یکی از اصلی‌ترین کلان‌روندهای اقتصاد امروزی است و احتمالا روز‌به‌روز هم بیشتر شدت می‌گیرد. در چنین فضایی، تنها آن دسته از کسب‌وکارهایی می‌توانند دوام بیاورند و شاهد تداوم سوددهی باشند که بسیار چابک عمل می‌کنند و در مقابل تغییرات، به سرعت واکنش نشان می‌دهند.