محمد‌مهدی حاتمی 
پیشنهاد ناممکن ایران برای ایجاد یک «واحد پولی مشترک» با کشورهای عضو «پیمان شانگهای»
ایران به تازگی پیشنهادی به «سازمان همکاری شانگهای» ارائه داده که در هیاهوی ده‌ها خبر ریز و درشتِ دیگر گم شده است: ایده تشکیل «یک واحد پولی مشترک» در کشورهای عضو پیمان. به گزارش تجارت‌نیوز، چنین پیشنهادی پیش از این هم مطرح شده بود و از جمله، محمود احمدی‌نژاد هم در سال ۱۳۸۷ خورشیدی و
ایران به تازگی پیشنهادی به «سازمان همکاری شانگهای» ارائه داده که در هیاهوی ده‌ها خبر ریز و درشتِ دیگر گم شده است: ایده تشکیل «یک واحد پولی مشترک » در کشورهای عضو پیمان.
به گزارش تجارت‌نیوز ، چنین پیشنهادی پیش از این هم مطرح شده بود و از جمله، محمود احمدی‌نژاد هم در سال ۱۳۸۷ خورشیدی و زمانی که با «ماهاتیر محمد» نخست‌وزیر سابق مالزی در کوالالامپور دیدار داشت، ایده ایجاد «پول واحد کشورهای اسلامی» را مطرح کرد.
اما آیا چنین ایده‌ای امروز و میان کشورهای عضو «سازمان همکاری شانگهای» قابل اجرا است؟
او که می‌خواست وزیر خارجه باشد
ایده ایجاد «واحد پولی مشترک» در میان کشورهای عضو «سازمان همکاری شانگهای» را مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه مطرح کرده است.
در اوایل خردادماه امسال، او با اعلام این خبر گفت: «یک ماه و نیم پیش به عنوان عضو ناظر در نامه‌ای به سازمان همکاری شانگهای پیشنهاد دادیم تا پول واحدی میان اعضا تعریف شود.»
صفری ادامه داد: «این نامه را پیگیری می‌کنیم و امیدواریم این ایده به نتیجه برسد. اگر این ایده عملیاتی شود، می‌تواند مسائل تجاری میان کشورهای عضو پیمان شانگهای و کشورهای قدرتمندی همچون چین، هند، پاکستان و روسیه را حل کند.»
مهدی صفری، سفیر پیشین ایران در چین، روسیه و اتریش، یکی از گزینه‌های تصدی وزارت خارجه در دولت سیزدهم هم بود، اما در نهایت بخت وزارت به حسین امیرعبداللهیان رسید.
صفری اما از جمله کسانی بود که در دوران مذاکرات برای تشکیل کابینه هم به شدت روی دیپلماسی اقتصادی تاکید داشت. او همان زمان با حضور در برنامه تلویزیونی ثریا، گفته بود: «در قزاقستان تمام جدول «مندلیف» وجود دارد. این کشور جمعیتی حدود ۴ میلیون نفر دارد و ۲.۷ میلیون کیلومترمربع هم مساحت دارد، دارای منابع نفتی است و بهترین جا برای صدور خدمات فنی و مهندسی است. مهندسین ما در رشته‌های مختلف با توان طراحی در فولادسازی، سیمان‌سازی و پتروشیمی، امکان این را دارند که در این کشور حضور پیدا کنند و کار‌ها را پیش ببرند.»
مهدی صفری، معاون دیپلماسی اقتصادی وزارت خارجه ایران
او در همین برنامه گفت: «من آن موقع که در کره‌جنوبی بودم، این کشور سفیر انرژی داشت، چرا که نیاز اصلی کره‌جنوبی انرژی است. این سفیر تام‌الاختیار بود و به دنبال این بود که کره‌جنوبی باید از کجا نفت بخرد و از کجا «ال‌ان‌جی» بخرد. اگر ما چنین سفیری داشتیم، آیا ۵ سال گاز ما قطع می‌شد؟»
ایجاد یورو چند قرن طول کشید!
اما همه این ایده‌ها و اساسا اصل ایده دیپلماسی اقتصادی، بسیار ساده‌تر و ابتدایی‌تر از ایده تشکیل یک «واحد پولی مشترک» هستند.
وقتی صحبت از «واحد پولی مشترک» به میان می‌آید، معمولا همه به یاد «یورو» می‌افتند.
با این همه، «یورو» یک‌شبه به وجود نیامد و معلولِ یک زنجیره حوادث بود که قرن‌ها به طول انجامیدند.
اروپایی‌ها (چه در عصر فئودالیسم و چه در عصر دولت-ملت‌ها) قرن‌ها با یکدیگر مشغول جنگ بودند و در نهایت، دو جنگ جهانی اول و دوم که به نابودی تقریبا تمام زیرساخت‌های اقتصادی قاره سبز ختم شد، آنها را به فکر واداشت که مسیری متفاوت را انتخاب کنند.
«اتحادیه زغال‌سنگ و فولاد اروپا» (European Coal and Steel Community) که پس از جنگ جهانی دوم و در سال ۱۹۵۱ میلادی تشکیل شد، در واقع نخستین اقدام عملی برای ایجاد «اتحادیه اروپا» بود. (اما اصل ایده حتی پیش از آن هم وجود داشت.)
خودِ «اتحادیه اروپا» هم به‌طور رسمی در سال ۱۹۹۳ میلادی و با امضای «پیمان ماستریخت» ایجاد شد.
«یورو» یک‌شبه به پول مشترک تبدیل نشد و یک عقبه چندده و حتی چند صد ساله داشت.
اما «یورو»، واحد پولی مشترک اروپایی، تا سال ۱۹۹۹ میلادی وجود نداشت و نخستین اسکناس‌ها و سکه‌های یورو هم تازه در سال ۲۰۰۲ میلادی منتشر شدند.
در واقع، «واحد پولی مشترک»، پرده آخر یک نمایش طولانی از جنگ و خونریزی و بعد هم تلاش برای همگرایی و صلح بود و یک‌شبه ایجاد نشد.
ایده واحد پولی مشترک برای اجرا نشدن
حالا به ایده «واحد پولی مشترک» کشورهای عضو «سازمان همکاری شانگهای» برگردیم.
آیا این ایده قابل اجرا است؟
پاسخ به نظر منفی است.
نخست اینکه ایران هنوز به صورت رسمی عضو «سازمان همکاری شانگهای» نشده و مراحل دیگری هست که ایران باید آنها را طی کند تا به یک عضو کامل بدل شود. در واقع، ایران اکنون اهرم فشاری برای به کرسی‌نشاندن پیشنهاد خود ندارد.
علاوه بر این، کشورهای عضو «سازمان همکاری شانگهای» زمینه‌های همکاری مشترک کمی دارند و در بسیاری از موارد حتی با یکدیگر مشکلات بنیادینی دارند که همگرایی و همکاری در سطح ایجاد یک واحد پولی را دشوار می‌کنند.
سازمان همکاری شانگهای به تازگی با عضویت ایران برای پیوستن به این پیمان موافقت کرده است.
مثلا، هند و پاکستان هر دو عضو این سازمان هستند اما اختلافات قدیمی آنها بر سر منطقه کشمیر بر کسی پوشیده نیست.
تاجیکستان، قزاقستان و قرقیزستان هم با وجود نزدیکیِ ظاهری به روسیه، اختلافاتی با این کشور دارند و از جمله مداخلات روسیه در این کشورها، با نارضایتی‌هایی جدی در میان نخبگان سیاسی آنها مواجه است.
چیزهایی که از «واحد پولی مشترک» نمی‌دانند
فراتر از همه این‌ها، ایجاد یک واحد پولی مشترک یعنی گره زدنِ اقتصاد کشورهایی که این واحد پولی را پذیرفته‌اند.
از جمله مهم‌ترین نتایج چنین تصمیم بزرگی، یکی هم این است که کشورهای عضو باید یک بانک مرکزی مشترک داشته باشند. (در مورد اروپا، «بانک مرکزی اروپا» یا ECB این وظیفه را عهده‌دار است.)
اما وجود یک بانک مرکزی مشترک یعنی سیاست‌های پولی مشترک و این هم یعنی مدیریت اقتصاد این کشورها باید سطحی از همگرایی مدیریتی را شاهد باشد.
در پسِ پشت «یورو»، «بانک مرکزی اتحادیه اروپا» وجود دارد که سیاست‌های پولی کشورهای عضو را تعیین می‌کند.
افزون بر این، در اتحادیه اروپا بخشی از قدرت ملی به قدرت نهادهای فراملی تفویض شده است، به این معنی که مثلا سیاست وارداتی کشورهای عضو باید در سطح فراملی تعیین شود.
این یعنی ایران (و هر کشور دیگری در یک پیمان پولی مشترک) باید بخشی از قدرت ملی خود را کنار بگذارد.
و این فهرست همین‌طور ادامه خواهد داشت.
به این ترتیب، بعید است دبیرخانه «سازمان همکاری شانگهای» اساسا پیشنهاد ایران را حتی جدی بگیرد.
نظرات