پشت پرده تحول بزرگ در عربستان/درآمدهای نفتی کجا خرج می‌شود؟

به گزارش تجارت‌نیوز ، یک انقلاب بی‌سابقه اقتصادی و اجتماعی در عربستان سعودی در حال انجام است و نتیجه آن می‌تواند پیامدهای عمیقی برای کل جهان عرب داشته باشد. هدف اصلی برنامه چشم‌انداز 2030 عربستان، دور کردن اقتصاد از سوخت‌های فسیلی است.

ناظران بین‌المللی می‌گویند با توجه به اینکه انتشار گازهای گلخانه‌ای باید تا سال 2030 به میزان 45 درصد کاهش یابد و تا سال 2050 به صفر خالص برسد و همچنین برای دستیابی به هدف توافقنامه آب‌وهوای پاریس برای محدود کردن گرمایش زمین به 1.5 درجه سانتیگراد، این یک چرخش عربستان یک چرخش به‌موقع است.

در این چرخش یک نکته کلیدی هم وجود دارد؛ بیشتر ثروت عربستان سعودی از ذخایر عظیم نفتی آن به دست می‌آید (این کشور بزرگترین صادرکننده نفت خام در جهان است) و خطر سرگردان شدن این دارایی‌ها وجود دارد.

سیاست عربستان؛ دوری از سوخت‌های فسیلی

وب‌سایت zawya در گزارشی اعلام کرده است که عربستان سعودی اولین دولت نفتی در خاورمیانه نیست که تلاش می‌کند از سوخت‌های فسیلی دور شود. برای چندین دهه، سایر اقتصادهای عربی تلاش‌های مشابهی را برای تنوع بخشیدن به سوخت‌های مصرفی خود با موفقیت کمی دنبال کرده‌اند. به عنوان مثال دبی که خود را به عنوان یک مرکز لجستیکی، مقصد توریستی و مرکز مالی فراساحلی برای جبران کاهش ذخایر نفت به جهان معرفی کرد. اما مدل دولتی که در جاهای دیگر موفق بوده، ممکن است مقیاس‌پذیر نباشد، به همین دلیل است که سیاست‌گذاران سعودی، برنامه توسعه بلندپروازانه در عربستان است؛ کشوری با نزدیک به 37 میلیون نفر!

تطبیق موفقیت دبی چالش بزرگی است، اما محمد بن سلمان، چیزی کمتر از این نمی‌خواهد و منابع عظیمی را برای تسریع دگرگونی اقتصادی، اجتماعی پادشاهی خود به کار می‌گیرد. تلاش‌ها برای تبدیل این کشور به یک هاب منطقه‌ای در حوزه نیروگاه انرژی سبز (از جمله هیدروژن)، معدن، لجستیک و زیرساخت، ورزش، موسیقی، گردشگری، خدمات دیجیتال، امور مالی و کارآفرینی در حال انجام است. دولت همچنین به دنبال افزایش نرخ مشارکت زنان در نیروی کار با اجازه دادن به زنان برای رانندگی، محدود کردن اختیارات گشت‌های پلیس و افزایش مالیات شرکت‌های خصوصی که نیروی کار خارجی استخدام می‌کنند، است.

میزان سود آرامکو عربستان

آرامکو عربستان سعودی، غول نفتی تحت کنترل دولت، رکورد سود 161.1 میلیارد دلاری را برای سال 2022 گزارش کرد که درآمدهای آن در داخل و در سطح جهانی از طریق صندوق ثروت مستقل پادشاهی (موسوم به صندوق سرمایه‌گذاری عمومی) سرمایه‌گذاری شده است. در داخل کشور، دلارهای نفتی فهرست بلندبالایی از پروژه‌های بزرگ را برای بهبود حمل‌ونقل، متحول کردن توسعه شهری، تنوع بخشیدن به بخش انرژی و تقویت گردشگری تامین می‌کنند. نئوم، یک شهر آینده‌نگر بدون کربن که در دریای سرخ ساخته می‌شود، جسارت این تلاش‌ها را نشان می‌دهد.

عربستان سعودی همچنین نرخ مالیات بر ارزش افزوده خود را از 5 درصد به 15 درصد افزایش داده است که منبع تازه‌ای برای درآمد داخلی است. این در کشوری که شهروندان آن مدت‌هاست در ازای رضایت سیاسی، کمک‌های مالی و یارانه دریافت می‌کنند، بسیار مهم است. نتایج در حال حاضر قابل توجه است. در حالی که دلارهای نفتی در طول تاریخ حدود 90 درصد از درآمد بودجه دولت را تشکیل می‌دادند، درآمد غیرنفتی 32 درصد از درآمد بودجه در سال 2022 را تشکیل داد که نشان از تلاش دولت برای استقلال از درآمدهای نفتی دارد.

چشم انداز 2030 عربستان

علاوه بر این، اشتیاق آشکاری در مورد چشم انداز 2030، به ویژه در میان جوانان وجود دارد. نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که سعودی‌ها مطمئن هستند که کشور در مسیر درست حرکت می‌کند. نباید از یاد برد که وقتی گروهی از جامعه درباره فساد دولتی نگران باشند، تشکیل اتحادی برای دستیابی به اهداف مشترک سخت می‌شود.

در بسیاری از کشورهای عربی، دولت‌ها از اوایل دوران پس از استقلال (حدود60 سال پیش)، جمعیت خود را حول یک هدف مشترک جمع نکرده‌اند. در واقع، حمایت مردمی از چشم‌انداز 2030 عربستان، دوران اوج ناسیونالیسم عربی و سیاست‌های توسعه‌ای تحت رهبری دولت را به یاد می‌آورد که توسط رهبرانی مانند جمال عبدالناصر مصری رهبری می‌شد.

اما یک تفاوت اساسی بین تجربه عربستان و دوران پس از استقلال وجود دارد. چشم‌انداز 2030 به سمت آزادسازی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی است تا ملی کردن و توزیع مجدد گسترده. در اینجا، عرضه اولیه عمومی آرامکو سعودی در سال 2019 شکلی نمادین به خود می‌گیرد؛ چنین سیاست‌هایی مردم را نسبت به عزم جدی دولت برای عملیاتی کردن آن مطمئن‌تر می‌کند.

خصوص‌سازی در عربستان

به طور مشابه، اصلاحات بازار کار به سرعت در حال پیشرفت است و هدف آن تشویق سعودی‌ها برای مشارکت فعال‌تر در بخش خصوصی است. در حالی که اشتغال عمومی، بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار تامین اجتماعی این کشور بوده، از سال 2019 اندکی کاهش یافته و قراردادهای کاری انعطاف پذیرتر شده‌اند. اصلاحات دیگری در اقتصاد عربستان، به دنبال جذب کارگران ماهر خارجی از طریق افزایش تحرک شغلی آنهاست. سایر تحولات با هدف باز کردن اقتصاد، از جمله ایجاد مناطق ویژه اقتصادی، به این پادشاهی کمک خواهد کرد تا به یک مرکز لجستیکی بزرگ و هاب منطقه‌ای تبدیل شود.

آزمایش عربستان بدون خطر نیست؛ چیزهایی وجود دارد که با پول نمی‌توان خرید، مانند ظرفیت نهادی و توانایی برنامه‌ریزی استراتژیک. علاوه بر این، استفاده گسترده عربستان سعودی از شرکت‌های مشاوره، علی‌رغم استعدادهای محلی آن، ممکن است زمانی که پول تمام شود مشکل‌ساز شود. به همین ترتیب، یک پروژه بزرگ می‌تواند به یک دردسر بزرگ تبدیل شود، یا اصلاحات افزایش کارایی ممکن است اثرات مورد نظر را نداشته باشند.

چرخش سیاست عربستان

قرارگرفتن عربستان سعودی در یک نقطه حساس ژئوپلیتیکی نیز می‌تواند تحول آن را تهدید کند. توافق اخیر این کشور برای احیای روابط دیپلماتیک با ایران، تلاش‌ها برای تضمین آتش‌بس در سودان و استقبال از بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نشان‌دهنده یک چرخش از سیاست خارجی تهاجمی در اواسط دهه 2010 است که نشان‌دهنده آگاهی محمد بن سلمان از موفقیت داخلی است. عربستان امروز نیازمند ثبات در خاورمیانه و شمال شرق آفریقا است.

باید دید که آیا پادشاهی عربستان با منابع عظیم، اعتماد به نفس تازه و تعهد به یک جدول زمانی شتاب‌دهی می‌تواند دیدگاه خود را به واقعیت تبدیل کند یا خیر.