سناریوهای اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۲
اقتصاد در ایران اولویت شماره یک نیست. وقتی اقتصاد اولویت باشد، تمام سوگیری‌های سیاسی، بین‌المللی و هر اتفاقی که می‌افتد، باید مبتنی بر رشد اقتصادی باشد. اما سناریوهای اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۲ چیست؟
موضوع را از آمار تورم آغاز کنیم. همه آمارهایی که دولت ارائه می کند ، از کاهش تورم و کند شدن آهنگ رشد قیمت ها حکایت دارد. نگاه شما درباره این آمارها چیست؟
الان که گزارش ها منتشر شده، یک تورم ۴۲ درصدی را مرکز آمار ایران نشان می دهد و اگر نمودار این شاخص را بخواهیم نگاه کنیم، سقوط آزاد نرخ تورم به نقطه را می‌بینیم . به نظر من سوالی که در خصوص آمارها پیش می آید، این نیست که حالا که نرخ تورم که به این نقطه رسیده، خوب است یا خیر. سوال مهم این است که روند کاهشی تورم می تواند ادامه پیدا کند یا خیر!؟ ما بهتر است بررسی کنیم که آیا روند رو به کاهش تورم، پایدار می ماند یا خیر.
در حال حاضر خیلی از کسب وکارها و افراد دنبال این هستند که ببینند که آیا روند کاهشی تورم ادامه پیدا می کند! من همیشه می گویم ای کاش تورم در ایران تک رقمی شود، اما سوال این جاست که آیا این شدنی است!؟
ما باید ببینیم دلیل تورم چیست. دلیل تورم، رشد نقدینگی در اقتصاد است. این رشد نقدینگی که از روی هوا که نمی آید. در یک اقتصادی مثل اقتصاد ایران، با خلق نقدینگی روبه رو هستیم. خلق نقدینگی در اقتصاد ایران هر روز انجام می شود و عدد آن به حدود ۳۰ درصد رسیده است. عدد ۳۰ درصد یعنی رشد متناوب ۲.۵ درصد در ماه که بخواهیم بگوییم نقدینگی ۳۰ درصدی را داریم. بعد از سال ۹۷، متوسط رشد نقدینگی به نزدیک به ۳ درصد در ماه رسید. این ۰.۵ درصد خیلی عدد بزرگی در سال می شود؛ یعنی رشد نقدینگی از ۳۰ درصد به ۳۶ درصد می رسد. در برهه هایی حتی رشد نقدینگی عددی نزدیک به ۴۰ درصد را هم تجربه کرد که اعداد خیلی بزرگی در اقتصاد ایران می شود.
البته دلیل تورم فقط نقدینگی نیست. کسانی که فقط در رابطه با کسری بودجه در اقتصاد ایران صحبت می کنند و می گویند همه مشکلات در کسری بودجه است، عوامل دیگر را تقریبا یا نادیده می گیرند یا می خواهند نادیده بگیرند. مشکل اقتصاد ایران، عدم رشد اقتصادی است. مرکز آمار ایران اعلام کرد که در ۱۰ سال گذشته رشد اقتصادی ایران صفر بوده است و این یعنی هیچ کدام از برنامه ها اثربخش و نتیجه بخش نبوده است. شما کافی است بین سال ۱۳۹۰ تا ۱۴۰۰ رشد کشورهای عربستان، امارات، قطر، کویت، ترکیه، بنگلادش، سریلانکا و… را ببینید. دلیل این که نقدینگی ما تبدیل به یک تورم عجیب و غریب شده، عدم رشد اقتصادی است. ظرف اقتصاد ایران ثابت مانده و حتی به لحاظ دلاری و کاهش ارزش ریال در مقابل دلار، کوچک تر و ریزتر شده ، اما حجم نقدینگی دائما رو به افزایش است.
سوال این جاست که آیا ما در شرایطی هستیم که رشد نقدینگی کند شده است!؟ حرکت نقدینگی فقط کند شده و به حدود ۳۰ درصد رسیده است.
با توجه به حجم نقدینگی بالای ۶ هزار هزار میلیارد تومان، این آهنگ رشد تورم هم خطرناک است.
نقدینگی در انتهای سال ۱۴۰۱ در حدود ۶ هزار و ۲۰۰ هزار میلیارد تومان بوده و از ابتدای سال ۱۴۰۱ هم مشخص بوده که به این نقطه می رسیم. اصلا در سناریوهای ما این اعداد بوده و بارها درباره آن صحبت کردیم که در پایان سال به نقدینگی ۶ هزار و ۲۰۰ هزار میلیارد تومان می رسیم. الان هم بحث بر سر این است که در انتهای سال ۱۴۰۲ نقدینگی در چه نقطه ای قرار می گیرد. این را که نمی شود لاپوشانی کرد یا کم کرد!
پیش بینی یا سناریو شما برای حجم نقدینگی در سال ۱۴۰۲ چیست؟
به نظر من نقدینگی در سال ۱۴۰۲ سه سناریو خواهد داشت. سناریویی که شانس کمتری دارد، همان رشد ماهانه ۲.۵ درصدی است؛ یعنی بقای همین رشد نقدینگی است. ما امیدواریم چنین اتفاقی بیفتد. سناریو دوم که سناریو محتمل است، رشد ماهانه ۳ درصدی نقدینگی است که رشد نقدینگی را ۳۶ درصد در سال می کند. سناریو بدبینانه هم رشد تقریبا نزدیک ۴ درصدی نقدینگی است که شانس تحقق این سناریو ۲۰ درصد است. شانس سناریو اول، یعنی رشد ۲.۵ درصدی هم ۲۰ درصد و ۶۰ درصد حرکت در نقدینگی حدود ماهانه ۳ درصد است.
در این حالت، رشد اقتصادی چقدر خواهد بود؟
ما حد میانه را می گیریم. رشد اقتصادی یا بالای ۳ درصد خواهد بود یا کمتر از ۳ درصد. ولی این نکته مطرح است که رشد ۴ درصدی که الان از آن صحبت می شود، نباید ما را فریب دهد. این روال همه دولت هاست که هر عددی که خوب باشد را اعلام می کنند، ولی دقت نمی کنیم که این شاخص ها چقدر می توانند با دلار تغییر کنند. به نظر من سناریوی محتمل، رشد اقتصادی زیر ۳ درصد برای ۱۴۰۲ است؛ مگر این که مذاکرات انجام و تحریم ها برداشته شود و در عین حال، فروش نفت تضمین شود.
رشد اقتصادی که از درون لپ لپ بیرون نمی آید؛ رشد اقتصادی با سرمایه گذاری اتفاق می افتد. ما برای رشد اقتصادی ۵ درصد در اقتصاد ایران حداقل سالانه ۲۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز داریم.
در حال حاضر چقدر سرمایه به اقتصاد ایران تزریق می شود؟
شما وقتی به بودجه به لحاظ دلاری نگاه می کنید، کمتر از ۵ میلیارد دلار است. ما حداقل ۱۰ میلیارد دلار بنا به گزارش اتاق بازرگانی تهران در سال های گذشته خروج سرمایه داشتیم.
سالانه؟
سالانه.
دو نکته در رابطه با رشد اقتصادی وجود دارد. یکی این که مدت های طولانی است در تله رشدهای پایین گیر افتاده ایم و دیگر این که اگر رشد اقتصادی ای هم رخ می دهد، پر شدن ظرفیت های خالی است. یعنی حجم اقتصاد بزرگ نمی شود؛ به واسطه رشدهای منفی که اقتصاد ایران تجربه کرده، الان این رشد اقتصادی ای که اتفاق افتاده، پر شدن ظرفیت هایی است که وجود داشته، نه این که ظرفیت جدیدی به وجود آمده باشد.
من یک مقدار با کلمه تله رشد اقتصادی مشکل دارم. مشکل ما در ایران این است که اصلا اقتصاد اولویت نیست. تله رشد اقتصادی چیست؟ انگار ما می خواهیم رشد داشته باشیم، ولی نمی شود. خیر، اقتصاد در این مملکت اولویت نیست. وقتی اقتصاد اول باشد، یعنی تمام سوگیری های سیاسی، بین المللی و هر اتفاقی که می افتد، باید مبتنی بر رشد اقتصادی باشد. یعنی ببینیم هر حرفی که می زنیم یا هر فعالیتی که می‌کنیم، به جذب و ماندگاری سرمایه کمک می کند یا خیر.
به نظر من در ۱۰ سال گذشته اقتصاد در ایران به هیچ وجه اولویت نبوده است. اولویت بودن اقتصاد می شود عربستان سعودی، امارات، بنگلادش، سریلانکا و هند. بعضی ها می گفتند که اقتصاد ایران به سمت هندی شدن می رود؛ باید بگویم خیر، اقتصاد ایران به سمت پاکستانی شدن می رود. وقتی اقتصاد در ایران اولویت نیست، چیزی تحت عنوان تله رشد اقتصادی (به این معنا که تلاش می کنیم و به رشد نمی رسیم) نداریم. این یک مغالطه بزرگ در اقتصاد ایران است.
پس شما معتقدید که اصلا عزمی برای رشد اقتصادی وجود ندارد؟
به نظر من براساس تمام اخباری که گفته می شود و پروپاگاندایی که وجود دارد، اقتصاد در ایران اولویت شماره یک نیست. دلایلی برای این دیدگاه وجود دارد. اگر اقتصاد در ایران اولویت باشد، به لحاظ رتبه آزادی اقتصادی به رتبه ۱۶۰ نزول نمی‌کنید ؛ یعنی ۸ کشور به آخر مانده است. در رتبه آزادی اقتصادی مواردی بررسی می شود که نمی شود به راحتی از آن گذشت؛ مثل اندازه دولت. در اقتصاد ایران خیلی ها می گویند اندازه اقتصاد دولت بزرگ است، ولی این نیست. این هم یک مغالطه است. اقتصاد بزرگ یعنی این که آموزش و پرورش، بهداشت و ورزش رایگان باشد. این در حالی است که ورزش در ایران گران ترین کار است. همچنین به لحاظ آزادی تجارت بین الملل، رتبه ایران ۱۶۴ است و بعد از ما فقط سوریه قرار دارد. عامل بعدی، قوانین و مقررات است که شما شاهد بودید که حداقل در دولت قبل به اوج رسید. یک زمانی بود که شما شب می خوابیدید، صبح وزارت صمت یک بخشنامه صادر می‌کرد . وقتی اقتصاد اولویت باشد، شما سعی می کنید رتبه آزادی اقتصادی را از ۱۶۰ به ۱۰۰ برسانید؛ جایی که کشورهایی چون ترکیه قرار دارند. ما انتظار نداریم فنلاند، سوئد یا دانمارک بشویم، ولی می توانیم حداقل جزو ۱۰۰ کشور اول باشیم.
پس تله رشد اقتصادی زمانی مطرح است که ما می خواهیم کاری را انجام دهیم، ولی نمی شود. نکته این جاست که ما اصلا در مسیر رشد اقتصادی حرکت نمی کنیم.
همه این اتفاقات سیاسی ای هم که الان می افتد، به نظر من حل کامل و تمام و کمال بحران های منطقه ای با عربستان و آمریکا نیست. تجربه ثابت کرده که همه این ها یک نفس عمیق است.
فقط یک فرصت تنفس است.
بله، یک فرصت تنفس است و با فرصت تنفس نمی توانید رشد اقتصادی متداوم داشته باشید. شما به روند رشد اقتصادی ایران در قبل و بعد از انقلاب دقت کنید. قبل از انقلاب ما بین سال های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۵ رشد متوسط اقتصادی ۱۱.۵ درصد داشتیم. حتی یک دوره ای بعد از انقلاب رشد اقتصادی ۵ درصد متوازن داشتیم؛ بین سال های ۱۳۷۴ تا ۱۳۸۸ که رشد اقتصادی ۵ درصد را داشتیم. مشخصه این دوران چه بوده است؟ ثبات اقتصادی، درآمد خوب، سرمایه گذاری ممتد و ثبات بین المللی. گرچه باز در دوره هایی که رشد اقتصادی ۵ درصدی داشتیم، هنوز اقتصاد اولویت اول نبود. ولی در یک برهه هایی، اقتصاد پررنگ شده بود. ما سرمایه گذاری شرکت های خارجی را در ایران می دیدیم و داشتیم به سمتی می رفتیم که اقتصاد، اولویت اول مملکت شود. یعنی درآمد همه ایرانیان و نحوه هزینه کردشان نشان می داد که وضعیت چقدر بهتر شده بود و مردم این را در زندگی خودشان احساس می کردند.
همین الان که از بهبود رشد اقتصادی صحبت می شود، گفته می شود که چرا مردم این رشد اقتصادی را در زندگی شان حس نمی کنند. ما جوری می گوییم تورم ۴۲ درصد که انگار عدد خوبی است. در میان ۱۶۵ کشور در دنیا، با این نرخ تورم جزو ۵ کشور آخر هستیم که تورم بالای ۳۰ درصد را داریم. در این شرایط نمی توانید بگویید که در کشور، اقتصاد اولویت است.
شما اصلا نرخ تورم ۴۲ درصد را قبول دارید یا ما با آمارسازی روبه رو هستیم؟
به دلیل این که من و شما هیچ دخل و تصرفی در دیتاها و داده ها نداریم، من می گویم ما همیشه از داده هایی که بیات شده، تقریبا استفاده می کنیم. چون داده ها که در همان لحظه منتشر نمی شود. من می گویم با همین اعدادی که وجود دارد، بر فرض این که بگوییم صحیح است، باید ببینیم این روند کاهشی تورم پایدار است یا خیر! تورم با رشد اقتصادی ۳ درصد و رشد نقدینگی ۳۰ درصد، نمی تواند سالانه زیر ۴۰ درصد بیاید. این اصلا امکان ندارد.
بالاتر می رود؟
اگر رشد اقتصادی زیر ۳ درصد حرکت کند و همین نقدینگی را داشته باشیم، تورم بین ۴۰ تا ۴۵ درصد را صددرصد خواهیم داشت. اما اگر نرخ رشد نقدینگی ۳۶ درصد سالانه باشد و رشد اقتصادی حدود ۳ درصد باشد، نرخ تورم بین ۴۵ تا ۵۰ درصد در سال ۱۴۰۲ خواهد بود. متاسفانه اگر در اقتصاد ایران نرخ رشد اقتصادی به سمت صفر نزول کند و نقدینگی بیش از ۳۶ درصد رشد داشته باشد، نرخ تورم بین ۵۵ تا ۶۰ درصد خواهد بود. من امیدوارم این اتفاق نیفتد، ولی اگر رشد نقدینگی بیش از ۴ درصد در ماه شود و رشد اقتصادی نزدیک به یک تا دو درصد باشد، نرخ تورم ۷۰ درصد را هم می توانیم ببینیم. همه این ها به رشد نقدینگی و رشد اقتصادی برمی گردد.
کاهش نرخ تورم اعلامی به دلیل تغییر سال پایه نیست؟
بله، سال پایه ۱۴۰۰ شد. ببینید، ما می توانیم یک خط کش ۲۰ ساله داشته باشیم و یا خط کش را ۳ ساله کنیم. در این حالت، شاید اعداد بهینه شود، ولی نمی تواند استمرار پیدا کند. مهم ترین مساله برای ما، استمرار کاهش نرخ تورم است. این که سیستم بانکی را قفل کرده باشیم و یک ریال هم وام ند هیم و شرکت ها مشکل سرمایه در گردش داشته باشند، در این حالت چطور می‌گوییم نقدینگی را کنترل می کنیم. سوال این است که این چه نوع کنترل نقدینگی است؟ در تمام دنیا نقدینگی را که به این شکل کنترل نمی کنند. کنترل نقدینگی نیازمند سیاست پولی انقباضی است. نرخ بهره در ایران منهای ۲۰ درصد است. می دانید این عدد یعنی چه؟ یعنی تمام کسانی که دسترسی به سیستم بانکی داشتند، وام ها را گرفتند و در بازارهای موازی سرمایه گذاری کردند و من و شما به عنوان شهروند عادی، با تورم هزینه بهره آن وام ها را می دهیم. در ترکیه شاهد بودیم که نرخ بهره حقیقی ۳ سال منفی شد که فاجعه تورمی را به دنبال داشت.
اصلا نگه داشتن پول در بانک دیگر سودده نیست.
سیاست گذار پولی ایران به دلیل اولویت نبودن اقتصاد، هیچ گاه سیاست درست انقباضی را اعمال نکرده است. یک دوره ای در دولت اول آقای روحانی سیاست انقباضی اعمال شد و تورم به سمت پایین آمد، اما با یک شانتاژ خبری که اقتصاد حرکت نمی کند و رکود اقتصادی اتفاق افتاده، همه معادلات بر هم ریخت. آقا، ما اگر نخواهیم دیگران با تورم رشد و کالا تولید کنند، چه کسی را باید ببینیم!؟ من اگر نخواهم با نرخ بهره حقیقی منهای ۲۰ درصد لوازم خانگی و خودرو تولید شود که عموم مردم با تورم هزینه اش را بدهند، چه کسی را باید ببینم!؟ ما باید چطوری دعا کنیم که اصلا در این مملکت خام فروشی رواج پیدا کند که فقط بفروشید و یک سری کالاها را به ارزان ترین حالت ممکن برای مردم بیاورید. چرخیدن اقتصاد با این مدل نیست که مردم هزینه سه برابر شدن یک خودرو را پرداخت کنند و یا هزینه دو برابر شدن لوازم خانگی را پرداخت کنند و بعدا اسم آن را بگذاریم رشد تولید، ولی به بهای گران فروختن به مصرف کننده. این چگونه رشد اقتصادی است.
در سال های ۹۳ و ۹۴ که رکود شدید اقتصادی داشتیم، با برخی فعالان بازار که صحبت می کردیم، همه از این رکود راضی بودند و می گفتند در رکود بهتر می شود کار کرد، یعنی حداقل یک ثبات قیمتی وجود دارد. به نظر شما، چه کسانی از این شرایط نوسانی نفع می برند؟
به لحاظ علمی در تمام کشورهایی که از رتبه ۱۰۰ آزادی اقتصادی به سمت نزولی حرکت کردند، شما شاهد یک اقتصاد شدیدا ذینفعانه هستید. برخلاف این که همه فکر می کنند دولت دارد کاری را انجام می دهد، این ذینفعان در اقتصاد هستند که تمامی برنامه ریزی ها را انجام می دهند. فکر هم نکنید یک ذینفع یا دو ذینفع وجود دارد. شما با یک گروه متنوعی از ذینفعان اقتصادی روبه رو هستید.
می توانیم بگوییم اقتصاد مافیایی؟
نه، من می گویم اقتصاد ذینفعانه؛ تعریف مافیایی فرق دارد.
درباره ماهیت اقتصاد ذینفعانه توضیح می دهید.
تقریبا شبیه اقتصاد کارتلی است. تعریف کارتل در اقتصاد، شرکت ها و گروه هایی از شرکت ها هستند که در حوزه محصولی خاص یا محصولاتی، با ایجاد انحصار سعی در کنترل قیمتی آن کالا دارند. این، اقتصاد کارتلی است. ما می گوییم اقتصاد ذینفعانه. مثالی می زنم. موارد پتروشیمی یک ذینفع دارد. صادرات آن یک ذینفع دارد و واردات آن یک ذینفع دارد. یا این که ارز ۴۲۰۰ تومانی یک ذینفع دارد، ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی یک ذینفع دارد. حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی یک ذینفع دارد، حذف ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی یک ذینفع دیگر دارد. واردات و صادرات، هر کدام ذینفع خودشان را دارند و بدون رقابت می خواهند از این فرصت ها استفاده کنند. این وسط اقتصاد ایران است که دارد له می شود. در اصل، عموم مردم تحت این فشار قرار دارند. شما می توانید در جای جای اقتصاد ایران، اقتصاد ذینفعانه را ببینید.
من خیلی خوشحال هستم که بعد از ۵، ۶ سال واردات خودرو انجام می شود. به نظر من هر ایرانی باید خوشحال شود، چون حق انتخاب پیدا می کند. با این که ۱۷۰ درصد تعرفه گمرکی بخورد، ولی باز حق انتخاب به مردم برمی گردد. دو سال است که دولت وعده می دهد که واردات خودرو را انجام می دهد، اما می بینیم با کارشکنی های مختلف روبه رو می شویم. یعنی می خواهم بگویم حتی اگر دولت بخواهد، ذینفعان مختلفی وجود دارند که یک خودرو را دارند مونتاژ می کنند و حاشیه سود بالایی به دست می آورند و حاضر نیستند این حاشیه سود را از دست بدهند.
اقتصاد ذینفعانه یعنی این که شما برای هر کاری که به نفع اقتصاد است، نمی توانید هزینه و فایده عمومی داشته باشید، باید برای ذینفعان هم یک رویکرد داشته باشید. از شر این اقتصاد ذینفعانه به راحتی نمی شود رها شد. شاید خیلی ها بگویند یعنی چه، اقتصاد ذینفعانه باید حذف شود! اما بایدی وجود ندارد. حذف آن ممکن نیست؛ مگر در حالتی که رشد اقتصادی اتفاق بیفتد. رشد اقتصادی هم زمانی اتفاق می افتد که روابط اقتصادی به حالت بسیار خوب با جهان بازگردد و حالا اقتصادی داشته باشید که رشد می کند و در این اقتصاد، ذینفعان کنار می روند. پس در یک اقتصادی که کوچک می شود، مثل اقتصاد ایران که از سال ۱۳۹۰ تا سال ۱۴۰۰ از ۶۲۵ میلیارد دلار به نزدیک به ۳۰۰ میلیارد دلار رسیده بود و بیشتر از نصف شده بود (براساس آمار بانک جهانی)، اقتصاد ذینفعانه را شاهد هستید.
در اقتصاد ذینفعانه می توان رشد اقتصادی داشت؟
به هیچ وجه، چون تضاد منافع بین واردکننده و صادرکننده وجود دارد. در اقتصاد ذینفعانه، رشد اقتصادی گروگان ذینفعان اقتصادی است. چرخه آن چگونه شروع می شود؟ من همیشه می گویم واردات است که کشور را ثروتمند می کند. شما باید چیزی را صادر کنید که مزیت واقعی دارد؛ نه مزیت دروغین. شما نمی توانید با دیوار کشیدن دور اقتصاد کشور، لوازم خانگی تولید کنید، ولی گران تر از چینی و ژاپنی در بیاید!؟ نمی توانید به دور کشور دیوار بکشید و خودرو تولید کنید، اما خودرو تولیدی گران تر از خودرو ژاپنی در بیاید!؟ پاسخ در ماهیت اقتصاد ذینفعانه در خودرو و لوازم خانگی است. چطور می شود یک شرکت در ایران قهوه تولید می کند، اما قیمت محصول تولیدی اش، از محصول تولیدی ایتالیایی گران تر در می آید!؟ چطور چنین چیزی امکان دارد؟ دلیل آن در اقتصاد ذینفعانه است. وقتی شما به عنوان یک شرکت یا بنگاه نتوانید جنس خوب و با کیفیت را بیاورید، نمی توانید رقابت کنید و وقتی این رقابت را نتوانید انجام دهید، صنعت برق می شود که آن هم درگیر اقتصاد ذینفعانه است. بنزین هم درگیر اقتصاد ذینفععانه هست. ما در جای جای اقتصاد ایران، این اقتصاد ذینفعانه را می بینیم و این، چوب لای چرخ رشد اقتصادی می گذارد.
رشد اقتصادی نیازمند ثبات در تصمیم گیری است که در رتبه اقتصادی ۱۶۰ که قدرت پول جزو ارکان اصلی آن است، در جایگاه آخر قرار داریم و اصلا نمی توان پیش بینی داشت. همچنین رشد اقتصادی نیازمند سرمایه گذاری ممتد است؛ سرمایه گذاری خارجی و داخلی. همان طور که گفتم، ما نیاز به ۲۰ میلیارد دلار سرمایه برای رشد اقتصادی ۵ درصدی هستیم. برای دستیابی به آرزوی برنامه هفتم هم که از رشد اقتصادی ۸ درصدی صحبت می کند، به طور متوسط سالانه بیش از ۵۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری نیاز است.
ما حتی در ایران ذینفع تورم داریم؛ نه شخص و فرد خاصی، بلکه ترازنامه بسیاری از شرکت ها، عاشق تورم هستند. بدهی با تورم رشد نمی کند، اما دارایی با تورم رشد می کند. بعد از چندین سال، اندازه دارایی ها به چندین برابر بدهی ها می رسد. در این جا سیستم بانکی مقصر می شود و می گویند بانک ها اقتصاد ایران را زمین زدند. بانک ها اقتصاد ایران را زمین نزدند، بانک ها دارند براساس یک اقتصاد خیلی مشکل دار با نرخ منفی حقیقی مضمحل می شوند.
بر این اساس، حتما در اقتصاد ذینفعانه نمی توانیم رشد اقتصادی ممتد داشته باشیم. تنها در این حالت می توان رشد اقتصادی ممتد داشت که مذاکرات انجام شود، یک میلیون بشکه نفت اضافه فروش رود و پول های بلوکه شده آزاد شود.
منبع: خبرآنلاین
نظرات