محمد امین سامنی 
تجارت‌نیوز گزارش می‌دهد:
کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنبال اهداف اقلیمی‌اند یا رشد اقتصادی؟
برای دستیابی به اهداف اقلیمی، کشورهای حاشیه خلیج فارس باید همه چیز را اصلاح کنند. آیا این کشورها وابستگی اقتصاد خود را به نفت کاهش می‌دهند و توانایی رسیدن به اهداف اقلیمی را دارند؟
به گزارش تجارت‌نیوز، زمانی که دبی میزبان کنفرانس آب‌وهوای COP28 باشد، تنش بین اهداف صفر خالص کشورهای خلیج فارس و اتکا به سوخت‌های فسیلی در کانون توجه قرار خواهد گرفت.
عربستان سعودی، کویت، امارات، قطر، بحرین و عمان که شورای همکاری خلیج فارس را تشکیل می‌دهند، شهرهای خود را در زمین‌های گرم و خشک، از جمله بزرگترین صحرای شنی مداوم جهان ساختند. در ماه‌های تابستان، دمای هوا به بالای 50 درجه سانتیگراد می‌رسد که به برخی از بالاترین سطوح مصرف سرانه انرژی در جهان کمک می‌کند: قطر در رتبه اول، بحرین در رتبه چهارم، امارات پنجم و عربستان سعودی در رتبه چهاردهم قرار دارند. البته بخشی از این آمار با احتساب جمعیت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است که تخمین زده می‌شود شمار کارگران خارجی آنها از 59 میلیون نفر به 84 میلیون نفر تا سال 2100 افزایش یابد.
افراد اضافی، کلید رشد اقتصادی در منطقه‌ای هستند که مدت‌هاست برای درآمد به نفت دولتی متکی بوده است. اما برای تطبیق آنها در حین تحقق اهداف آب‌وهوایی اعلام شده، کشورهای خلیج باید تعدیل‌های عمده‌ای را انجام دهند. دولت‌ها و شرکت‌ها باید ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر را به‌طور چشمگیری افزایش دهند، در حالی که اتکا به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهند. محیط‌ها باید برای افراد بیشتر و گرمای شدیدتر سازگار شوند، بدون افزایش انتشار گازهای گلخانه‌ای یا پشت سر گذاشتن فقرا. ساکنان متوسط باید به قیمت انرژی بالاتر و برای اولین بار مصرف کمتر عادت کنند.
کدام کشورهای حاشیه خلیج فارس انتشار صفر خالص دارند؟
به گزارش بلومبرگ، امارات و عمان متعهد شده‌اند تا سال 2050 انتشار صفر خالص داشته باشند و بحرین، کویت و عربستان سعودی تا سال 2060. (قطر هیچ هدف خالص صفر ندارد.) اما وقتی دبی کنفرانس COP28 را آغاز کرد در کنفرانس اواخر این ماه، شکافی بین اهداف اعلام شده کشورهای خلیج فارس و واقعیت کنونی آشکار شد.
گلادا لان، پژوهشگر ارشد در اندیشکده بریتانیایی چتم هاوس، می‌گوید: «دبی بخش کوچکی از مخمصه‌ای است که ما در سطح جهانی در آن قرار داریم که در آن اقتصاد بر اساس استخراج، سوزاندن و تخلیه کار می‌کند. این در یک معیار کلیدی استانداردهای زندگی بسیار موفق است و در عین حال بسیار ناپایدار است. قرارداد اجتماعی به مصرف مستمر بستگی دارد.»
برخی از کشورهای خلیج فارس ارزان‌ترین نفت در جهان را تولید می‌کنند و به لطف یارانه‌های دولتی ارزان‌ترین بنزین را در داخل کشور خود دارند. در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس قیمت برق تقریباً 6¢ به ازای هر کیلووات ساعت هزینه دارد، در مقایسه با حدود 30¢ در اروپا و 20¢ در آمریکا. یکی از مقالات صندوق بین المللی پول پیش‌بینی می‌کند که یارانه انرژی عربستان سعودی در سال گذشته حدود 7000 دلار به ازای هر نفر، معادل 27 درصد از تولید اقتصادی این کشور بود.
وابستگی اقتصاد خلیج فارس به نفت و گاز
اقتصادهای خلیج فارس نیز به شدت به نفت و گاز وابسته هستند که مسئول 30 درصد تولید ناخالص داخلی در امارات و 40 درصد در عربستان سعودی است و به شدت سایر بخش‌ها را در هر دو کشور تأمین مالی می‌کند. تا سال 2027، چهار شرکت انرژی منطقه‌ای آرامکو عربستان، شرکت ملی نفت ابوظبی (Adnoc)، کویت پترولیوم و قطر انرژی قرار است ظرفیت تولید هیدروکربن را تا 21 درصد دیگر نسبت به سال 2021 افزایش دهند. به گفته بلومبرگ NEF، این ظرفیت تولید به آنها اجازه می‌دهد تا 981 میلیارد دلار سود جمعی داشته باشند، در حالی که این رقم برای هشت شرکت بزرگ نفتی در سراسر آمریکا و اتحادیه اروپا 689 میلیارد دلار است.
بنابراین، برای از بین نبردن امنیت اقتصادی یا کره زمین، کشورهای حاشیه خلیج فارس باید دو وظیفه مهم را انجام دهند:
- بازسازی منابع انرژی داخلی خود برای تکیه بیشتر به انرژی‌های تجدیدپذیر
- بازسازی اقتصادشان به گونه‌ای که کمتر به درآمد نفت متکی باشد
هر شش کشور شورای همکاری خلیج فارس نوعی هدف انرژی تجدیدپذیر دارند. امارات که قصد دارد تا سال 2030 حدود 30 درصد از انرژی خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر و هسته‌ای تولید کند، اولین نیروگاه هسته‌ای تجاری جهان عرب را در سال 2020 راه اندازی کرد و 54 میلیارد دلار در تحقیقات و زیرساخت‌ها طی هفت سال آینده سرمایه‌گذاری می‌کند. هدف عربستان سعودی این است که تا سال 2030 حدود 50 درصد برق خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید کند، در حالی که عمان قصد دارد تا 30 درصد برق خود را از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید کند. هدف بحرین و قطر 20 درصد است. کویت 15 درصد است. اگر همه این اهداف محقق شوند، تا پایان سال 2030 بیش از 80 گیگاوات ظرفیت خورشیدی به تنهایی به منطقه اضافه خواهد شد که کمی بیشتر از کل ظرفیت تولید برق انگلیس است.
سهم ناچیز انرژی تجدیدپذیر در کشورهای حاشیه خلیج فارس
کشورهای حوزه خلیج فارس همچنین به انرژی‌های تجدیدپذیر برای کمک به کاهش هزینه‌های نمک‌زدایی، فرآیندی پر انرژی و کربن برای حذف نمک از آب دریا، نیاز دارند. در امارات مصرف آب به ازای هر نفر 500 لیتر در روز است که یکی از بالاترین نرخ‌ها در جهان است. (متوسط اروپا حدود 150 لیتر است.) بیش از 40 درصد از این آب از نمک‌زدایی می‌آید. انتظار می‌رود در سراسر منطقه خلیج فارس، ظرفیت نمک زدایی تا سال 2030 تقریباً دو برابر شود.
اما کشورهای شورای همکاری خلیج فارس که در برابر هجوم انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان توسعه یافته قرار گرفته‌اند، به طور قابل توجهی عقب هستند. انرژی‌های تجدیدپذیر کمتر از 1 درصد از تولید برق در بحرین، عربستان سعودی، قطر و عمان را تشکیل می‌دهند. در امارات به 7 درصد رسیده است. در مقابل، نروژ که 177 میلیارد دلار نفت و گاز در سال 2022 صادر کرد، بیش از 70 درصد انرژی داخلی خود را از منابع کم کربن تامین می‌کند.
رهبران کشورهای حاشیه خلیج فارس شروع به صحبت در مورد آینده‌ای کرده اند که در آن به درآمد نفت وابسته نخواهند بود. پیش از COP28، به ویژه امارات شروع به تغییر رویه خود کرده است. سلطان الجابر، رئیس COP28 و رئیس Adnoc، از نمایندگان نزدیک به 200 کشور حاضر می‌خواهد تا اهدافی را برای سه برابر کردن انرژی‌های تجدیدپذیر تا سال 2030 تعیین کنند.
عربستان ظرفیت تولید نفت و گاز خود را افزایش می‌دهد
اما کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز به شدت قصد دارند ظرفیت نفت و گاز را افزایش دهند و از فناوری جذب کربن برای کمک به افزایش تولید استفاده می‌کنند. عربستان سعودی میلیاردها دلار برای افزایش ظرفیت تولید روزانه نفت خود تا سال 2027 به 13 میلیون بشکه در مقایسه با 12 میلیون بشکه در حال حاضر و برای افزایش بیش از 50 درصدی تولید گاز خود در این دهه هزینه می کند. سال گذشته، Adnoc از سرمایه گذاری 150 میلیارد دلاری طی پنج سال در پروژه‌های نفت و گاز خبر داد.
در همین راستا، افزایش صادرات نفت و افزودن ظرفیت تجدیدپذیر در داخل به اهداف صفر خالص کشورهای شورای همکاری خلیج فارس کمک خواهد کرد. مانند نروژ، خلیج فارس از یک ابهام در حسابداری کربن بین‌المللی سود می‌برد: نفت و گازی که استخراج می‌کند در معیارهای کاهش کربن خودش حساب نمی‌شود، بلکه در کشوری که نفت در آن سوزانده می‌شود، حساب می‌شود.
ادامه فروش نفت و گاز برای چندین دهه، مهم نیست که در نهایت در کجا مورد استفاده قرار گیرد، احتمالاً برای آب‌وهوا فاجعه بار خواهد بود. پیش‌بینی‌های آژانس بین‌المللی انرژی برای رسیدن به صفر خالص در سطح جهان تا سال 2050 و حفظ فرصتی برای محدود کردن گرمایش به 1.5 درجه سانتیگراد، خواستار عدم نیاز به نفت‌وگاز جدید فراتر از پروژه‌هایی است که قبلاً در سال 2021 تصویب شده‌اند.
تام ایوانز، مشاور سیاستگذاری در اندیشکده E3G ، می‌گوید: «بزرگترین تأثیری که امارات می‌گذارد از طریق بخش نفت و گاز آنهاست. اگرچه آنها در داخل کشور به دنبال انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار بیشتری هستند، برنامه‌های توسعه نفت و گاز از Adnoc همچنان مشکل ساز است.»
کشورهای حاشیه خلیج فارس به طور موثری شرط بندی می‌کنند که آخرین صادرکنندگان سوخت فسیلی باشند که در این بازی باقی مانده‌اند، استراتژی که خطرات خاص خود را دارد. رابین میلز ، بنیانگذار قمر انرژی، می‌گوید: «صادرات نفت و گاز همچنان پایه مطلق اقتصادهای اینجاست، علیرغم برخی تنوع، اگر تقاضای نفت و گاز کاهش یابد یا قیمت‌ها کاهش یابد، آنها مشکل بزرگی دارند.»
به عنوان بخشی از طرحی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود، کشورهای حاشیه خلیج فارس پروژه های بلندپروازانه‌ای را برای تبدیل شدن به قطب‌های بین المللی هوانوردی، گردشگری و سرگرمی آغاز می‌کنند.
کشورهای خلیج فارس باید با تغییرات آب‌وهوایی مقابله کنند. شورای همکاری خلیج فارس تقریباً دو برابر سریعتر از میانگین جهانی گرم می‌شود و پیش‌بینی می‌شود حداکثر دما تا سال 2100 از 54 درجه سانتیگراد فراتر رود.
با گذشت زمان، تعهدات زیست محیطی ساکنان کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را مجبور خواهد کرد که استفاده از منابع خود را تنظیم کند. بین سال‌های 2015 تا 2018، دولت عربستان تعرفه‌های برق را برای برخی خانوارها 260 درصد در هر کیلووات ساعت افزایش داد. همچنین کمپین های اطلاع رسانی عمومی را برای ترغیب مردم به استفاده کمتر از آب و انرژی راه اندازی کرده است.
در امارات، دولت برخی از یارانه‌های سوخت را کنار گذاشت، شروع به ترویج حمل‌ونقل عمومی کرد و مالیات شرکتی را معرفی کرد، که در کشوری قابل توجه است که تمایل دارد خارجی‌ها را به سمت فرار از مالیات در داخل بکشاند. در اوایل سال جاری، یک کمپین اداره برق و آب دبی از ساکنان خواست که انتخاب‌های تابستانی هوشمندانه را به عادت خود تبدیل کنید، از جمله کاهش دمای تهویه مطبوع(AC) به 24 درجه سانتیگراد، در مقابل دمای معمول 18 درجه سانتیگراد و آبیاری گیاهان در زمان‌های خنک‌تر روز برای کاهش تبخیر.
تقریباً نیمی از جمعیت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس از 30 میلیون کارگر مهاجر فقیرتر تشکیل شده است که عمدتاً از هند، نپال، پاکستان و فیلیپین هستند. بسیاری از آنها در ساخت‌وساز در فضای باز و مشاغل نفتی استخدام می‌شوند. ساعت‌های طولانی و نوع کار خطرناک است. به‌ویژه در دمایی که می‌تواند هنگام عبور از خیابان باعث سرگیجه‌تان شود.
به گفته دیده بان حقوق بشر، کارگران تحویل غذا در منطقه، گرما را چنان شدید توصیف کرده‌اند که هنگام رانندگی نمی‌توانند مستقیماً ببینند. یک گزارش در سال 2022 تخمین زده است که سالانه 10000 کارگر مهاجر از جنوب و جنوب شرق آسیا در خلیج فارس جان خود را از دست می‌دهند که بیش از نیمی از این مرگ و میرها غیرقابل توضیح است. مطالعه دیگری در سال 2020 نشان داد که احتمال مرگ مردان غیرکویتی دو تا سه برابر بیشتر از کویتی‌ها در اثر گرمای هوا است، تفاوتی که نویسندگان آن را به کار سخت گروه سابق در فضای باز در کشاورزی، شیلات و ساخت‌وساز نسبت می‌دهند.
حتی کسانی که به سیستم تهویه مطبوع دسترسی دارند نیز باید تنظیم شوند. یکی از رانندگان تاکسی در دبی که ماشین شخصی خود را دارد، می‌گوید: «حوالی ظهر در یک نقطه سایه پارک می‌کند تا به خود و موتور داغ شده‌اش استراحت بدهد، کاری که بسیاری از افرادی که در شرکت های تاکسیرانی کار می‌کنند قادر به انجام آن نیستند. سال گذشته بیش از 105 میلیون سفر با تاکسی در دبی انجام شد، که در نظر دارد تا سال 2027 تمام تاکسی‌ها هیبریدی، برقی یا هیدروژنی شوند.
نظرات