سوپراستارها و خرجی که روی دست سینما می‌گذارند

محمد قهرمانی کوشان: در سال‌های اخیر رکورد 10 میلیارد تومان فروش برای بسیاری از فیلم‌ها به یک روند عادی تبدیل شده و سینمای ایران را به سمت گسترش تولید محصولات متنوع حرکت داده است.

به گزارش تجارت‌نیوز ، رکوردهای میلیاردی در سینمایی ایران این نوید را می‌دهد که بازار محصولات فرهنگی در کشور به سمت رونق در حرکت است و مردم کم‌کم کالای فرهنگی را در سبد کالایی خود می‌بینند. شاید سودهای قابل توجه و چشم‌گیر فروش بسیاری از فیلم‌ها عده‌ای را بر این دارد که وارد عرصه تولید این محصولات شوند.

اگر یک فیلم را به عنوان یک محصول در نظر بگیریم برای ساخت آن باید مراحل مختلفی را پشت سر گذاشت. در نگاه اول این کسب و کار بسیار سودده و پررونق به نظر می‌رسد، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد که تولید یک محصول فرهنگی نه تنها آسان نبوده بلکه باید در جریان تولید این محصول دامنه امن را در نظر گرفت.

گزارش پیش رو یک فیلم سینمایی را مانند تولید یک محصول مورد تحلیل و بررسی اقتصادی قرار می‌دهد. برای ساخت یک فیلم باید مجوزهای لازم از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت شود.

برای دریافت پروانه ساخت فیلم سینمایی باید مجموعه‌ای از مراحل را پشت سرگذاشت. در گام نخست با پرکردن فرم درخواست ساخت فیلم دو نسخه از فیلم‌نامه را باید تحویل شورای صدور پروانه ساخت فیلم داد. پس از آن تعداد ٨ نسخه خلاصه طرح سه صفحه‌ای را تهیه کرده و در اختیار شورا قرار داد.

در مرحله بعدی باید اصل ثبت فیلم‌نامه را در بانک فیلم‌نامه در اختیار شورا قرار داده و برای کارگردانان فیلم اولی ارائه یک نمونه کار الزامی است. تشکیل پرونده در اتحادیه و معرفی‌نامه از اتحادیه تهیه‌کنندگان سینمایی در دستور کار مراحل بعدی قرار می‌گیرد.

البته تحویل روزمه کاری برای تهیه‌کنندگان فیلم اولی الزامی است. شورای صدور پروانه ساخت پس از بررسی مدارک ارسال شده پروانه ساخت را صادر می‌کند. پس از دریافت پروانه ساخت کارگردان می‌تواند تولید محصول را آغاز کند. در مرحله اول تولید همیشه باید به میزان اعتبار و چگونگی تخصیص آن توجه داشت.

سرمایه اولیه

بررسی میزان سرمایه اولیه برای راه‌اندازی کسب‌وکار؟ اين سرمايه در چه بخش‌هایی هزينه می‌شود؟ تجهيزات موردنیاز اين کسب‌وکار چه ميزان از سرمايه را از آن خود می‌کند؟

در روزهایی که تنور سینمای ایران داغ است و در سال‌های اخیر علاوه بر جابه‌جایی رکوردهای فروش در سینمای ایران، آثار فاخری تولید شده و بر پرده سینماهای کشور نشسته است.

اما تخصیص سرمایه اولیه آنچنان که به نظر می‌رسد آسان و ساده نیست. با توجه به گستردگی بخش‌های مختلف تولید محصول، توزیع سرمایه اولیه نیاز به مدیریت و برنامه‌ریزی ویژه‌ای دارد. برای تخصیص اعتبار میان این 9 گروه رده‌بندی‌های مالی متفاوتی وجود دارد.

در مرحله اول فیلم‌نامه است که آماده می‌شود. گروه فیلم‌نامه‌نویسی در سینمای ایران در دسته کم درآمدها قرار دارند. با توجه به اینکه از ایده اولیه تا نهایی شدن و تحریر یک فیلم‌نامه ممکن است یک تا ده سال طول بکشد.

در شرایط کنونی یک فیلم‌نامه‌نویس دستمزد ثابتی برای ارائه محصول خود ندارد. از آنجایی که فیلم‌نامه‌نویسان به سه دسته کم‌تجربه‌ها، مجرب‌ها و برندها تقسیم‌بندی می‌شوند میزان دستمزد آن‌ها هم مختلف است. یک فیلم‌نامه متوسط که به قلم یک فیلم‌نامه‌نویس جوان و یا کم‌تجربه تحریر می‌شود بین 10 تا 20 میلیون تومان قیمت‌گذاری می‌شود. این در حالی است که متوسط قیمت فیلم‌نامه‌های افراد نام آشنا و صاحب سبک بین 80 تا 150 میلیون تومان است.

افراد برجسته‌ای پرفروش‌ترین آثار سینما و یا آثار فاخر را تحریر می‌کنند، در مواردی حدود 200 میلیون تومان هم دریافت می‌کنند. در حال حاضر یک فیلم‌نامه متوسط رو به بالا توسط یک فیلم‌نامه‌نویس با تجربه حدود 80 تا 100 میلیون تومان قیمت‌گذاری می‌شود. اصولا ده درصد از این مبلغ به طرح اولیه فیلم‌نامه و 10درصد دیگر هم به بازنویسی نهایی اختصاص می‌یابد.

تهیه‌کننده که به عنوان عامل اصلی تولید یک فیلم تمامی گروه‌ها را گرد هم آورده است مسئولیت تخصیص بودجه و منابع مالی را دارد. در نتیجه گروه تهیه‌کنندگان پس از اتمام تمامی مراحل ساخت و رونمایی از محصول دستمزد دریافت می‌کنند.

البته در مواقعی یک سازمان و نهاد رسمی به عنوان اسپانسر وارد می‌شود که حدود 30 درصد از هزینه‌های اسپانسرینگ به عنوان سود در اختیار تهیه‌کننده قرار می‌گیرد.

کارگردان در یک فیلم نقش کاتالیزور را ایفا می‌کند و بدون وجود آن تولید یک محصول غیر ممکن است. با توجه به اینکه در سینمای ایران کارگردان‌ها به سه دسته جوان، با تجربه و بسیار صاحب سبک دسته‌بندی می‌شوند میزان دستمزد آن‌ها هم متفاوت است.

البته کم نیستند کارگردانان جوانی که بیشتر از کارگردانان مجرب و صاحب تجربه دستمزد دریافت می‌کنند. یک کارگردان جوان و تازه کار در بهترین حالت حدود 30 میلیون تومان برای انجام یک پروژه سینمایی دریافت می‌کند.

کارگردانان شناخته شده و صاحب تجربه حدود 60 تا 100 میلیون دستمزد دریافت می‌کنند اما برخی کارگردانان آثار فاخر هستند که حدود 200 تا 300 میلیون هم دستمزد دریافت می‌کنند.

اما به طور کلی برای تولید فیلم درجه یک با امید به فروش مناسب باید از یک کارگردان دسته اولی و صاحب سبک بهره جست که در کمترین حالت 100 میلیون دستمزد دریافت می‌کند. در مرحله بعدی گروه بازیگران باید از منابع مالی بهره‌مند شوند. در میان این گروه سوپراستارها بیشترین سهم را از منابع مالی می‌برند.

بسیاری از کارشناسان معتقدند که وجود سوپراستارها در یک فیلم به اندازه فیلم‌نامه و کارگردانی بر روی فروش تاثیر دارد و گاهی این سوپر استار است که مخاطب را پای پرده سینما می‌کشاند.

دستمزد سوپر استارها بسته به جوایز دریافت شده، میزان محبوبیت، اثرگذاری هنری و اجتماعی و … متغییر است، اما به صورت متوسط هر سوپر استار در سینمای ایران بین 350 تا 700 میلیون دستمزد دریافت می‌کند.

البته دارندگان جایزه‌های معتبر بین‌المللی تا یک میلیارد تومان هم دستمزد دریافت می‌کنند. اما نمی‌توان دستمزد تمامی بازیگران یک فیلم را در یک سطح دید.

به طور متوسط بین ده تا 15 نفر به عنوان بازیگران یک فیلم ایفای نقش می‌کنند. به صورت قطعی می‌توان گفت که سوپراستارها به تنهایی بیش از 70 درصد از بودجه تخصیص یافته به بازیگران را از آن خود می‌کنند.

این درحالی است که سایر بازیگران حتی در صورت درخشش و ارائه بازی قابل قبول حتی کمتر از ده درصد از دستمزد سوپراستارها و بازیگران نقش‌های اصلی را به خود اختصاص می‌دهند.

سیاهی لشکر هم به صورت کارگر به ازای حضور در صحنه کمترین میزان دستمزد را دریافت می‌کند. ممکن است برای کل یک پروژه برزگ و فاخر سینمایی برای یک سال سیاهی لشکر حدود 500 هزار تومان دستمزد دریافت کند. گروه فیلم‌برداری که تصویرسازی یک فیلم را انجام می‌دهند به صورت گروهی بین 100 تا 150 میلیون دستمزد دریافت می‌کنند.

همچنین گروه صدابرداری هم به صورت گروهی بین 50 تا 60 میلیون برای یک فیلم متوسط دستمزد دریافت می‌کنند این دستمزد در بیشتر مواقع به صورت مساوی در میان اعضای گروه تقسیم می‌شود.

طراح صحنه و لباس و چهره‌پردازان از دیگر عواملی هستند که نقش پر رنگی در بالا رفتن جذابیت فیلم و حتی سوپراستارها دارند.

دستمزد این گروه بین 50 تا 100 میلیون تومان تخمین زده می‌شود. البته افراد صاحب سبک که در آثار فاخر و قابل توجه سینما حضور دارند برای یک پروژه ممکن است تا سقف یک میلیارد هم دستمزد دریافت کنند که این موضوع برای افراد خاص به تعداد انگشتان دست هم نمی‌رسد.

منشی صحنه که بخش قابل توجهی از بار کاری کارگردان را به دوش می‌کشد از دیگر افرادی است که باید در تخصیص اعتبار در نظر گرفته شود. به طور متوسط هر منشی صحنه حرفه‌ای بین 4 و نیم تا 5 میلیون تومان در ماه دستمزد دریافت می‌کند.

از آنجایی که زمان تولید یک فیلم به صورت متوسط 40 جلسه مفید طول می‌کشد، می‌توان مدت‌زمان فیلم‌برداری یک فیلم را بین 4 تا 5 ماه در نظر گرفت.

در نتیجه به صورت کلی یک منشی صحنه حرفه‌ای به صورت متوسط برای تولید یک فیلم نزدیک به 20 میلیون تومان دستمزد دریافت می‌کند. مدیر تولید و مشاورکارگردان که در دسته نقش‌های صوری تولید یک محصول قرار دارند به صورت حق پروژه‌ای و نهایتا 50 میلیون دستمزد دریافت می‌کنند.

مراحل تولید یک فیلم بدون مدیر تدارکات به ثمر نمی‌رسید. هزینه تدارکات برای یک اثر متوسط رو به بالا زیاد است. در کمترین حالت هزینه تهیه غذا، حمل و نقل بازیگران، هزینه‌های جابه‌جایی و جانبی و … 100 تا 150 میلیون تومان می‌شود.

گروه آهنگ‌سازی که نقش به سزایی در کیفیت اثر ایفا می‌کنند در دسته پردرآمدهای یک فیلم قرار دارند. یک گروه آهنگ‌سازی در کمترین حالت 20 میلیون تومان دستمزد دریافت می‌کنند. اگر گروه صاحب برند بوده و با یک خواننده صاحب نام همکاری کند ممکن است قیمت به یک میلیارد تومان هم برسد.

پس از اتمام فیلم‌برداری نوبت به تدوین و یکسان‌سازی فیلم می‌رسد یک گروه تدوین متشکل از یک تدوینگر و دو دستیار به صورت گروهی بین 55 تا 80 میلیون تومان برای تدوین یک فیلم دستمزد دریافت می‌کنند.

گاهی تدوین یک فیلم یک ماه و گاهی هم یک هفته طول می‌کشد. اگر مجموع هزینه‌ها را بررسی کنیم یک کارگردان صاحب نام با یک تیم حرفه‌ای حدود یک و نیم تا چند میلیارد بودجه برای ساخت فیلم نیاز دارند.

اما بسیاری از کارگردان‌های فیلم اولی با 150 تا 200 میلیون تومان آثار فاخری را روانه سالن‌های نمایش سینمای کشور کرده‌اند. اما ساخت و تولید یک محصول تنها به تخصیص سرمایه اولیه بستگی ندارند.

برای موفقیت در جریان تولید باید روش‌های موفقیت و همچنین چالش‌ها و ریسک‌های آن را بررسی کرد.

چالش‌ها و ریسک‌ها

کسب‌وکار با چه چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو است؟ صاحب کسب‌وکار چه ریسک‌هایی را باید به جان بخرد؟ این ریسک‌ها چگونه برطرف می‌شود؟

همزمان با روی کار آمدن دولت یازدهم و در ادامه دولت دوازدهم تنور سینمای ایران داغ بوده و بسیاری از فیلم‌ها رکوردهای تاریخی را ثبت کردند. از فروش 5 میلیاردی فیلم‌های اجتماعی تا فروش 20 میلیاردی فیلم‌های سینمایی نشان از وضعیت قابل تامل سینمای ایران دارد.

درحالیکه بسیاری از فیلم‌ها توانسته‌اند به فروش خوبی دست پیدا کنند اما کم نیستند آثاری که در میان استقبال اندک مخاطبان حتی هزینه‌های اولیه ساخت را بازنگردانده و به عنوان یک محصول زیان‌ده معرفی شده‌اند.

برای جلوگیری از این بحران نیاز به بررسی چالش‌ها و ریسک‌های احتمالی است.

در حال حاضر بالا بودن هزینه‌های تولید یک فیلم چالش جدی است که بر سر سینمای ایران سایه انداخته است. در چند سال اخیر آثار فاخری در سینمای ایران تولید شده‌اند که حتی نتوانسته‌اند 50 درصد هزینه‌های اولیه ساخت را به تهیه‌کننده بازگردانند.

این آثار فاخر به قیمت‌های بسیار بالایی تولید شده‌اند که توجیه اقتصادی تولید یک محصول را زیر سوال می‌برد.

خطر بازگشت سرمایه چالش دیگری است که باید پیش از آغاز تولید یک فیلم آن را بررسی و یا ریسک را به جان خرید. در همین زمینه برنامه‌ریزی برای تخصیص مناسب اعتبار باید به درستی انجام شود.

چالش دیگر در تولید یک فیلم حاشیه‌سازی بازیگران و عوامل تولید است از آنجایی که سوپراستارها افراد پرحاشیه‌ای به شمار می‌روند کوچکترین اختلاف در میان بازیگران و یا عوامل تولید ممکن است به یک حاشیه بزرگ تبدیل شود.

در یک پروژه ساخت فیلم گستردگی عوامل تولید ممکن است، در بعضی مواقع موجب اختلال در سیستم توزیع منابع و حتی حقوق و دستمزدها شود.

همچنین دستمزد بالا برخی بازیگران هم مشکل دیگری است که سیستم را با مشکل رو به رو می‌کند. در این میان وضعیت پیچیده حقوق و دستمزد عوامل مختلف به خصوص بازیگران و کارگردان گاهی چالش‌های بزرگی را میان تهیه‌کننده و سایر گروه به وجود می‌آورد.

اشتغال‌زایی

میزان اشتغال‌زایی این کسب‌و‌کار چقدر است؟ این کسب‌و‌کار برای چند نفر و چگونه اشتغال‌زایی می‌کند؟ حاشيه سود آن چقدر است؟

یک گروه کامل فیلم‌سازی عبارت است از:

1- گروه تهیه و تولید: متشکل از تهیه‌کننده، دستیار تهیه‌کننده، مدیر تولید، مجری طرح، تدارکات، مدیر اجرایی و تولید که مجموعا شش تا هفت نفر هستند.

2- گروه نویسندگان: متشکل از نویسنده طرح، فیلم‌نامه‌نویس، بازنویس فیلم‌نامه در بیشتر مواقع دو تا سه نفر در این بخش فعالیت می‌کنند.

3- گروه کارگردانی: متشکل از کارگردان، دستیار کارگردان، برنامه‌ریز، منشی صحنه، کارگردان هنری در این گروه حدود 5 تا 6 نفر فعالیت می‌کنند.

4- گروه بازیگری: متشکل از بازیگران اصلی، سایر بازیگران، سیاهی لشکر، بازیگردان، مسئول انتخاب بازیگران، بدلکار، دوبلور، برای این گروه هیچ تخمینی نمی‌توان در نظر گرفت. یک فیلم در بخش بازیگری اعضا بسیار متغییر و غیرقابل پیش‌بینی دارد.

5- گروه صحنه و لباس: متشکل از طراح لباس، طراح دکور، مدیر صحنه، طراح صحنه، در این گروه حدود 3 تا 4 نفر فعالیت می‌کنند.

6- گروه چهره‌پردازی: متشکل از طراح چهره‌پردازی، گریمور و دستیار گریم. این گروه با توجه به کم بودن سمت‌ها نیروی انسانی بیشتری را نیاز دارد. به صورت عادی یک فیلم حتما باید یک گریمور مرد و یک گریمور خانم داشته باشد. یک گروه گریم در کمترین حالت با 4 نفر فعالیت می‌کند.

7- گروه فیلم‌برداری: متشکل از مدیر تصویربرداری، فیلم‌بردار، دستیار تصویر، نورپرداز، دستیار نورپرداز. این گروه حدود 4 تا 5 نفر نیروی ثابت نیاز دارد.

8- گروه صدا: متشکل از مدیر صدابرداری، صدابردار، دستیار صدا. این گروه هم حدود با سه تا 4 نفر فعالیت می‌کند.

9- گروه تدوین: متشکل از تدوینگر، دستیار تدوین. در این گروه پروژه هر اندازه هم که بزرگ باشد بازهم دو نفر فعالیت می‌کنند.

10- آهنگ‌سازی: این گروه با توجه به متفاوت بودن نوع آهنگ و موسیقی یک فیلم غیر قابل پیش‌بینی است. به طور کلی در جریان تولید یک فیلم حدود 50 تا 100 نیروی انسانی به کار گرفته می‌شود.

بیشتر این افراد بسته به میزان فعالیت خود حقوق متوسط رو به بالایی دریافت می‌کنند. اما با توجه به بالا بودن سرمایه اولیه مورد نیاز ممکن است که یک محصول شرایط مناسبی را نداشته باشد.

یک فیلم در بهترین حالت ممکن است فقط بازگشت سرمایه اولیه را رقم زند. اما در سال‌های اخیر حاشیه سود سینمای کشور را بیش از 50 درصد تخمین می‌زنند.

این در حالی است که باید برای تولید یک اثر از نیروی کار توانمند و افراد صاحب سبک استفاده کرد. با توجه به رونق گیشه‌ها بسیاری از آزانس‌های تبلیغاتی سینمای ایران را مانند یک رسانه در نظر گرفته و از برندهای مختلف برای حضور در یک فیلم دعوت می‌کنند.

همچنین رونق سینمای ایران پای برندهای داخلی و سرمایه‌گذاری بخش خصوصی را به این ورطه کشانده و در حال حاضر بخش خصوصی یکی از مشتاقان تولید فیلم در کشور به شمار می‌روند.