عمارت عالی قاپو یکی از کاخ‌های سلطنتی در اصفهان است که در دوره صفویه ساخته شد. این بنا در دوران مختلف تاریخی مورد تخریب قرار گرفته اما تا به امروز، توانسته شکوه خود را حفظ کند. هتل عالی قاپو اصفهان حدود 2 کیلومتر با این بنای تاریخی فاصله دارد.

کاخ عالی قاپو اصفهان در میدان نقش جهان واقع شده که گردشگران بسیاری را به خود جذب می‌کند. مسافرانی که از خیابان سپاه، وارد میدان نقش جهان می‌شوند؛ عمارتی با ستون‌های بلند را در سمت راست خود خواهند دید. در ادامه با این عمارت تاریخی آشنا خواهیم شد.

معرفی کاخ عالی قاپو اصفهان

کلمه عالی قاپو در زبان ترکی به معنی درگاه بلند است که نام درب ورودی دولت‌خانه صفوی در شهر اصفهان بوده‌ و در نخست شکل ساده‌ای داشته و در طول سلطنت شاه عباس، طبقاتی به آن افزوده شد. در دوران شاه عباس دوم، یک ایوان ستون‌دار نیز به آن اضافه گردید.

کاخ عالی قاپو، روبه‌روی مسجد شیخ لطف‌الله، در ضلع غربی میدان نقش جهان قرار دارد. ارتفاع این عمارت تاریخی ۴۸ متر است که دارای ۶ طبقه با راه‌پله‌های مارپیچ می‌باشد.

مینیاتورهایی که در عمارت عالی قاپو وجود دارد؛ کار هنرمند معروف عصر صفوی، رضا عباسی است که باعث شده این کاخ در لیست آثار باشکوه و بسیار نفیس دوران صفوی قرار گیرد. همچنین در آخرین طبقه این عمارت که به تالار موسیقی معروف است؛ گچبری‌های زیبای این هنرمند وجود دارد.

 

تاریخچه کاخ عالی قاپو اصفهان

در بین سال‌های 973 تا 977 خورشیدی، پس از انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان توسط شاه عباس اول، ساخت این بنای تاریخی به عنوان مقر حکومتی پادشاهان صفوی، آغاز شد.

کاخ عالی قاپو در زمان جانشینان شاه عباس اول، در طی ۵ مرحله معماری به مدت ۷۰ الی ۱۰۰ سال، تکمیل گردید. تزئینات طبقه سوم این کاخ به دلیل وجود کتیبه‌ای به خط نستعلیق، در زمان شاه سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی، اضافه و یا مرمت شده‌ است.

معماری کاخ عالی قاپو اصفهان

بنای اصلی عمارت عالی قاپو، در زمان شاه عباس اول احداث شد و در دوره‌های مختلف، مورد تکمیل و مرمت قرار گرفت. این کاخ 5 طبقه، تزئینات خاصی در هر طبقه دارد.

بعد از دوران صفویه، کاخ عالی قاپو صدمات بسیاری دید. اما همچنان تزئینات و نقاشی‌های دوران صفویه که شاهکاری بی‌نظیر است؛ بینندگان را محو تماشای خود می‌کند.

نام عالی قاپو از دو کلمه عالی و قاپو تشکیل شده که در کنار هم به معنای سردر بلند و یا درگاه بلند می‌باشد. از طریق این سر در بلند که با سنگ سماق ساخته شده، می‌توان وارد قصر شد و با پلکانی که در دو طرف آن تعبیه شده، به طبقات بالا دسترسی داشت.

در طبقه همکف کاخ عالی قاپو اصفهان، دو تالار وجود دارد که در آن دوران، مربوط به امور اداری می‌شد و به صدرخانه یا کشیک خانه معروف بود.

 

ایوان بزرگ و باشکوهی در طبقه سوم این کاخ واقع شده که دارای ۱۸ ستون بلند و استوار می‌باشد. این ستون‌ها با آئینه‌های زیبایی پوشیده شده و سقف آن با نقاشی‌ها و آلت‌های چوبی تزئین شده است. در وسط ایوان، حوض زیبائی از جنس مرمر و مس وجود دارد که انعکاس آن در تزئینات سقف دیده می‌شود.

در پشت این ایوان، تالار بزرگی با اتاق‌ها و طاق‌های بسیاری وجود دارد که برروی دیوارهای آن، نقاشی‌های زیبایی دیده می‌شود. این تالار نیز جزء عمارت عالی قاپو بوده که در زمان جانشینان شاه عباس اول، ساخته شد.

گنبد زیبا و ساده توحید خانه، از ایوان کوچک پشت این تالار، کاملا نمایان است. گنبد توحیدخانه در شب‌های جمعه در دوران صفویه، محل تجمع صوفیان بوده است. سالنی که در زیر این گنبد قرار گرفته، دارای اتاق‌های بسیاری است که دورتادور آن واقع شده و امروزه به دانشگاه پردیس اصفهان اختصاص دارد.

اکثر جهانگردان و توریست‌های خارجی و همچنین نمایندگان کشورهای مختلف، این تالار را به منزله جایگاهی می‌دانند که از آنجا مسابقات مختلف و بازی‌های معمول آن زمان، مانند چوگان بازی و... را تماشا می‌کردند. طبقات بعدی کاخ هر کدام دارای یک سالن بزرگ و چندین اتاق کوچک در اطراف آن هستند.

ویژگی‌های کاخ عالی قاپو اصفهان

همان‌طور که گفته شد از دلایل قرار گرفتن این کاخ جزء آثار باشکوه و بسیار نفیس، وجود مینیاتورها و گچبری‌های زیبایی است که در آخرین طبقه این عمارت قرار دارد که به اتاق موسیقی یا اتاق صوت معروف است.

در این طبقه، اشکال مختلفی از جام و صراحی، در دیوار تعبیه شده که دلیل ساخت و طراحی این اشکال، به جزء زیبائی و خلاقیت و ابتکار هنرمندان گچ‌کار، برای این بوده که انعکاسات بوجود آمده از نغمه‌های نوازندگان و اساتید موسیقی، گرفته شود و صداها به صورت طبیعی و بدون انعکاس به گوش برسند.

نقاش معروف، فرد ریچاردز که در اواخر دوران قاجار به ایران آمد؛ نظر خود را درباره تزئینات و گچبری این اتاق این گونه بیان کرد: این تورفتگی‌ها مانند قطعات مختلف بازی معما است که با تناسب خاصی، در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند.

 

متاسفانه در دوران مختلف تاریخی، صدمات زیادی به کاخ عالی قاپو اصفهان وارد شده است. البته عوامل مخرب دیگری نیز مانند حمله افغان‌ها و جنگ‌های مختلف و همین‌طور انتقال پایتخت از اصفهان و بی‌توجهی حکام بعد از صفویه، خسارات جبران ناپذیری را به این بنا وارد کرده است.

در دوره قاجار، عمارت عالی قاپو، چند سالی محل سکونت و کار ظل السلطان بود که تغییراتی در کتیبه‌های آن وارد کرد. کتیبه‌هایی که در سمت شرقی بنا و لوح‌های خط نگاشته در سردر ورودی آن، نشان از تعمیرات سال ۱۲۷۴ می‌باشد.

در چهل سال اخیر، با توجه به خطرات ویرانی که کاخ عالی قاپو اصفهان را تهدید می‌کرد؛ مرمت‌هایی توسط هیأت‌های متخصص داخلی و خارجی در آن انجام شد. این عمارت تاریخی به عنوان یک بنای تشریفاتی زیبا و خوش ساخت، اثر باشکوهی از هنر دوران صفویه می‌باشد.

سخن آخر

عمارت عالى قاپو، بزرگترین کاخى است که از زمان صفویه به یادگار مانده و از بهترین کاخ‌های دنیا به شمار می‌آید. کاخ عالی قاپو اصفهان دارای تمام مزایا و محاسنی است که باید یک کاخ سلطنتی داشته باشد. هتل سفیر اصفهان و هتل پیروزی اصفهان، دسترسی راحتی به این بنای تاریخی دارند.