بی‌تردید تا امروز با انواع متفاوتی از نمودار برخورد کرده‌اید. نمودارهای میله‌ای یا ستونی (Column Chart) مثلا برای مقایسه درآمد چند کشور، نمودارهای دایره‌ای (Pie Chart) مثلا برای مقایسه سهم از بازار و نمودار خطی (Line Chart) برای نمایش تغییر دما، مثال‌هایی از انواع نمودار هستند. نمودار شمعی (Candlestick Chart) یکی از نمودارهای مرسوم در بازارهای مالی است. در این مقاله این نوع نمودار را معرفی می‌کنیم و می‌کوشیم تا چند کاربرد ساده آن را بیان کنیم. چهار نمودار در یک نمودار چرا استفاده از ویندوز راحت‌تر از داس است؟ چون در این سیستم‌عامل کدهای بی‌معنا به الگوهای بصری تبدیل شده‌اند. کاربرد نمودار همین است. شاید از دیدن اعداد زیر به هیچ نتیجه خاصی نرسید. اما اگر یک نگاهی به این نمودار بیندازید می‌فهمید که چیزی دارد رشد می‌کند. حالا فرض کنید که می‌خواهید دمای کارخانه را از ساعت 8 صبح تا 5 عصر گزارش کنید. در ترسیم نمودار می‌خواهید چند نقطه را برای گزارش انتخاب کنید. اما این نقطه ویژه را چطور انتخاب می‌کنید؟ دمای کارخانه وقتی تازه درهایش را باز کردید و هنوز سیستم تهویه روشن نشده است؟ دما در موقع تعطیل کردن شرکت وقتی دستگاه‌ها یک روز تمام کار کرده‌اند؟ بیشترین دمای محیط؟ کم‌ترین دمای ثبت‌شده در طول روز؟ یا هر چهار عدد؟ به کمک این ابزار می‌توانیم در یک نگاه به تمام اطلاعات دست پیدا کنیم. برای نظارت بر دمای محیط کارخانه هر چهار عدد مهم هستند. اما اگر تمام این اعداد را در نمودار بکشید تشخیص آن‌ها ساده نخواهد بود. برای همین از نمودار شمعی استفاده می‌کنیم. به کمک این ابزار می‌توانیم در یک نگاه به تمام اطلاعات دست پیدا کنیم. خواندن اطلاعات از روی نمودار شمعی نمودار شمعی قرن‌ها پیش در ژاپن اختراع و برای نظارت بر بازار برنج اختراع شد. این نمودار می‌توانست برای تحلیل مقدار عرضه و تقاضای برنج در بازار مفید باشد. در بالاترین نقطه نمودار (جایی شبیه به بالای فتیله شمع) بالاترین قیمت دیده می‌شود. در پایین‌ترین نقطه هم می‌توانید کم‌ترین قیمت را ببینید. بین این دو نقطه یک مستطیل شبیه به بدنه شمع قرار می‌گیرد. این مستطیل از قیمت آغازی شروع و به قیمت پایانی ختم می‌شود. اگر قیمت در طول روز افزایش یافته باشد، قیمت پایانی بالاتر از قیمت آغازی قرار می‌گیرد. اگر قیمت کم شده باشد قیمت پایانی پایین‌تر از قیمت آغازی خواهد بود. اما از کجا می‌توانیم بفهمیم که قیمتِ بالاتر، قیمت آغازی است یا پایانی؟ از رنگ بدنه شمع. اگر شمع قرمز (مشکی) باشد قیمت در پایین‌تر از قیمت آغازی بسته شده است. اگر قیمت پایانی بیشتر شده باشد شمع به رنگ سبز (سفید) خواهد بود. به بیان ساده شمع مشکی (قرمز) یعنی سهم (یا هر چیز دیگر) ارزان شده و اگر شمع سفید (سبز) باشد یعنی قیمت بالا رفته است. نمودار شمعی و قیمت سهم اطلاعاتی که در مورد آن صحبت کردیم برای معامله‌گرهای سهام خیلی مهم هستند. اگر شما برای یک روز اطلاعات را در یک نمودار ثبت کنید، بعد از نگاه کردن به تصویر می‌توانید اطلاعات زیادی به دست بیاورید. اگر نمودار روز یک شمع سفید و بلند باشد می‌فهمیم که قیمت سهم از قیمت آغازی تا پایانی به اندازه زیادی افزایش داشته است. یک نمودار بلند و مشکی خبر از افت شدید قیمت می‌دهد. اگر تغییرات کوچک باشد، بدنه شمع ما هم کوچک خواهد شد. نمودار شمعی رفتار تفکیک‌شده بازار را به نمایش می‌گذارد. همچنین اگر قیمت پایانی (آغازی) دقیقا با بیشترین قیمت برابر باشد، فتیله‌ای در بالای شمع دیده نخواهد شد. همین اتفاق می‌تواند برای فتیله پایین شمع هم بیفتد. توجه کنید که در بازار سهام قیمت پایانی برابر با قیمت آخرین معامله در روزِ معاملاتی نیست. اگر تعداد سهام معامله‌شده به حجم‌مبنا برسد، این قیمت در قیمت پایانی منعکس می‌شود. در غیر این صورت ممکن است قیمت پایانی کم‌تر یا بیشتر از قیمت آخرین معامله باشد. الگوی دوجی یک حالت جالب زمانی است که قیمت آغازی و پایانی با هم برابر باشند. در این صورت بدنه شمعی وجود نخواهد داشت و نمودار به شکل یک صلیب در می‌آید. به این الگو، الگوی دوجی (Doji) می‌گویند. دوجی ( 同事 ) در زبان ژاپنی به معنای «همان چیز» و «بی‌تغییر» است. در بازار سرمایه دوجی یعنی زمانی که قیمت پایانی همان قیمت آغازی باشد و تغییری نکند. الگوی دوجی خنثی زمانی پیش می‌آید که بیشترین قیمت و کم‌ترین قیمت چندان به قیمت پایانی و آغازی تفاوت نداشته باشد. اگر تفاوت قیمت بالاترین و پایین‌ترین قیمت زیاد باشد (مثلا نوسان 4± درصد) با یک دوجی لنگ‌دراز مواجه شده‌ایم. اگر قیمت پایانی و آغازی همان بیشترین قیمت باشد، نمودار شبیه به یک سنجاقک می‌شود. به حالت برعکس، یعنی وقتی قیمت پایانی و آغازی برابر با کم‌ترین قیمت باشد، دوجی سنگ‌قبر می‌گویند. دوجی چهار-قیمت وقتی رخ می‌دهد که قیمت پایانی، آغازی، بیشترین و کم‌ترین با هم برابر باشد. یعنی زمانی که قیمت سهم در طول روز هیچ تغییری نداشته باشد. نادیده گرفتن هیجانات شاید بازار برای چند لحظه به‌شدت هیجان‌زده شده، یا یک فرد خاص حاضر شده که سهمی را با بالاترین قیمت ممکن بخرد. شاید این اولین خرید در طول عمر فرد موردنظر بوده و فکر کرده که باید بالاترین پیشنهاد خرید ممکن را بدهد. آیا رفتار او باید بر روی تمام بازار تاثیر بگذارد؟ آیا یک مشتری هیجان‌زده باید همه را هیجان‌زده کند؟ آیا یک مشتری هیجان‌زده باید همه را هیجان‌زده کند؟ رفتار هیجانی یک یا چند نفر در نمودار شمعی وارد می‌شود، آنجا که فتیله شمع بالا یا پایین کشیده می‌شود. یک معامله با حجم کم و قیمت نامتعارف فقط در اندازه فتیله (سایه) تغییر ایجاد می‌کند و بدنه شمع را بی‌تغییر رها می‌کند. به همین دلیل گاهی به بدنه شمع می‌گویند بدنه اصلی و به فتیله شمع می‌گویند سایه . سایه بالایی نشان‌دهنده معاملات بالای قیمت پایانی و سایه پایینی نشان‌دهنده معاملات با قیمتی کم‌تر از قیمت آغازی است. برای تحلیلگرهای حرفه‌ای معمولا بدنه اصلی مهم‌تر از سایه‌ها است. هرچند نادیده‌گرفتن کامل سایه‌ها هم خالی از اشکال نیست. شاید بد نباشد بدانید که در اطراف شما تعدادی معامله‌گر بیش‌فعال وجود دارد، یا بدانید که معاملات کوچک تا چه اندازه بر روی قیمت سهم تاثیر می‌گذارد. الگوهای دوتایی فرض کنید نمودار دیروز شبیه به یک شمع بلند و سفید باشد. چند حالت ممکن است در روز بعد رخ بدهد؟ ممکن است در کنار این شمع بلند سفید یک شمع بلند سفید، کوتاه سفید، بلند مشکی، کوتاه مشکی و یا دوجی قرار بگیرد. در ذهن چارتیست‌ها هر کدام از این ترکیب‌ها معنای متفاوتی دارد. یک نمودار بلند و سفید نشانه علاقه زیاد خریدارها به این سهم است. خیلی مهم است که آیا فردا همین علاقه ادامه پیدا می‌کند، یا روز بعد یک شمع بلند مشکی در کنار شمع سفید امروز قرار می‌گیرد. کمربند گاو یکی از الگوهایی که از کنار هم قرار گرفتن دو شمع ساخته می‌شود الگوی کمربند گاو است. در بازار سرمایه اگر قیمت‌ها بالا برود در اصطلاح به این بازار « گاوی » یا Bullish می‌گویند. بازار خرسی یا Bearish زمانی رخ می‌دهد که قیمت‌ها مدام پایین بیایند. اگر بعد از یک شمع مشکی، شمع سفیدی قرار بگیرد که قیمت پایانی آن بالاتر از قسمت وسط شمع مشکی باشد، می‌گویند گاو کمربندش را بسته و آماده پرواز است. البته در واقعیت مثال‌های نقض زیادی برای کمربند گاو وجود دارد. یعنی زمانی که با وجود مشاهده شدن این الگو اوضاع بهتر نشده باشد. این تردید در مورد تمام الگوهای شناسایی‌شده وجود دارد. گاو آبستن کلمه هارامی در ژاپنی به معنای آبستن است. اگر بعد از یک شمع مشکی بلند، شمع سفید کوچکی قرار بگیرد که بدنه آن کاملا در امتداد بنده شمع بلند باشد، الگوی گاو آبستن شکل می‌گیرد. در این صورت ممکن است روال نزولی قیمت‌ها پایان بگیرد و رشد آغاز شود. اگر همین اتفاق در یک بازار رو به رشد رخ بدهد، ممکن است رشد متوقف شود و کاهش قیمت آغاز شود. به این الگو، الگوی خرس آبستن می‌گویند. یک حالت دیگر هم قرار گرفتن یک دوجی بعد از یک شمع بزرگ است. به قسمی که تمام صلیب در داخل امتداد بدنه شمع بزرگ قرار بگیرد. در این حالت ( هارامی کراس ) ممکن است روند جاری تغییر کند. یعنی اگر قیمت‌ها بالا می‌رود، روند رشد متوقف شود. یا اگر قیمت‌ها نزولی است، ارزان شدن مداوم پایان بگیرد. البته باز هم باید بگوییم که این قواعد همیشه برقرار نیست و مثال‌های نقض زیادی برای این الگوها وجود دارد. الگوهای سه‌تایی بعضی از تحلیلگرهای تکنیکال الگوهای سه‌تایی را قابل‌اعتمادتر می‌دانند. آن‌ها برای حالت‌ها مختلف قرارگیری شمع‌ها در کنار اسم هم انتخاب کرده‌اند و به هر یک رفتاری را نسبت می‌دهند. طبیعی است که حالت‌های قرارگیری شمع‌ها می‌تواند زیاد باشد و توضیح کامل حالت‌ها در یک مقاله ممکن نیست. تحلیلگرهای تکنیکال برای حالت‌ها مختلف قرارگیری شمع‌ها در کنار اسم انتخاب کرده‌اند و به هر الگو، رفتاری را نسبت می‌دهند. فرض کنید در یک روز نمودار به شکل یک شمع بلند سفید باشد. بعد از آن یک شمع کوچک به رنگ دلخواه قرار بگیرد، با این شرط که قیمت پایانی آن از قیمت پایانی شمع اول بالاتر باشد. اگر بعد از آن یک شمع بلند مشکی قرار بگیرد می‌گویند الگوی ستاره عصرگاهی رویت شده است. انتظار می‌رود که بعد از این طالع شوم قیمت سهم پایین بیاید. به عکس این داستان (شمع بلند سیاه، شمع کوتاه با قیمت پایانی کم‌تر از شمع قبلی و شمع بلند سفید) ستاره صبحگاهی می‌گویند. این ستاره از پایان شب سیاه و رسیدن روزهای خوش خبر می‌دهد. الگوهای نموداری و خرافات ژاپنی در فرهنگ ژاپنی خرافات زیادی وجود دارد که هنوز هم در بین مردم ژاپن مرسوم هستند. مثلا به عدد چهار در زبان ژاپنی می‌گویند «شی» و شی به معنای مرگ هم هست. برای همین در بیمارستان‌های ژاپن اتاق یا تخت شماره 4 وجود ندارد. ژاپنی‌ها نسبت به شمع‌ها هم بدبین هستند و برای آن‌ها تعابیری خرافی دارند. مثلا دوجی سنگ‌قبر را نحس می‌دانند. برخی باور دارند که ستاره عصرگاهی بیش از آن که پشتوانه آماری داشته باشد، ریشه در خرافات ژاپنی دارد. برای همین در کشورهای دیگر مثل ایران باید با این علایم باتردید برخورد کرد.
