انواع کالاها: از لاکشری‌های کاخ‌نشینی تا مشقت‌های کوخ‌نشینی

شما از پورشه خود پیاده می‌شوید. از داخل کیف شانلتان کلیدِ واحد سوپرلوکس خود را که در پنت هوس یکی از بهترین برج‌ها در شهر واقع است درآورده و وارد خانه‌تان می‌شوید. شاید تمامی چیزی که از زندگی لوکس و یا به قولی لاکچری در ذهن اکثریت ما تداعی می‌شود، در همین چند جمله خلاصه شده باشد. اما تابه‌حال به این فکر کرده‌اید که کالاها و خدماتی که مصرف می‌کنید چه زمانی لوکس به حساب می‌آیند و چه زمانی پست؟ به طور کلی انواع کالاها با چه معیاری دسته‌بندی می‌شوند؟ آیا پرداخت هزینه‌ای بسیاری بالا برای ساعت‌مچی از یک برند خاص کار عاقلانه‌ای است، در حالی که تنها وظیفه تمام ساعت‌های روی کره زمین نشان دادن زمان برای شما است؟

راهنمای خریدی به نام درآمد

دسته‌بندی انواع کالاها در اقتصاد بسیار گسترده است. این طبقه‌بندی‌ها به درآمد، ماهیت کالا و ترجیحات مصرف‌کننده باز می‌گردند. کالاها و خدمات (Goods and Servises) ممکن است، در شرایطی در یک طبقه‌بندی قرار بگیرند و در حالت و شرایط دیگر وارد دسته‌ای دیگر شوند.

از نظر درآمدی، می‌توان کالاها را این‌گونه دسته‌بندی کرد: اگر با افزایش درآمد تقاضای شما از یک کالا بیشتر شود، آن کالا در دسته کالاهای عادی (normal goods) قرار می‌گیرد. اما در مقابل کالاهای پست (Inferior Good) کالاهایی هستند که با افزایش درآمد تقاضای شما برای آن‌ها کم می‌شود.

آب ضروری‌ترین کالا برای ادامه حیات انسان‌ها است.

شما برای ادامه حیات به دسته‌ای دیگر از کالاها نیاز دارید که به آن‌ها کالای ضروری (Essential Goods) گفته می‌شود. این کالاها نیازهای اولیه و ضروری مصرف‌کنندگان را تامین می‌کنند و چه درآمد شما زیاد شود چه کم باید از آن‌ها استفاده کنید و در سبد مصرفیتان قرار داشته باشند. کالاهای لوکس (Luxury Good) به کالاهایی که صرفا به دلیل وارد شدن به یک دسته‌بندی خاص و یا نشان دادن ثروت و سرمایه و دلایلی که جلوتر به آن می‌پردازیم خریداری می‌شوند، گفته می‌شود.

میکاپی به قیمت یک پراید!

بستنی شاید برای شما یک کالای عادی باشد (می‌گویم شاید، چرا که ممکن است در کشورهای که فقر شدید به صورت گسترده در آن‌ها حکم‌فرما است، بستنی یک کالای لوکس به حساب بیاید!) از طرفی آب برای شما یک کالای ضروری است. برای ادامه حیات به آن نیاز دارید و قیمت آن هر چقدر هم بشود ناچارید آن را خریداری کنید و جانشین کاملی هم ندارد که نیاز شما را پاسخ دهد.

ممکن است شما با وسایل نقلیه عمومی رفت‌وآمد کنید اما به محض اینکه درآمدتان افزایش می‌یابد یا از تاکسی استفاده می‌کنید و یا در حالت ایده‌آل‌تر با وسیله شخصی خود به رفت‌وآمد می‌پردازید. حمل‌ونقل با اتوبوس در این مثال خدمتی پست به حساب می‌آید. چرا که با افزایش درآمد استفاده و تقاضا از آن کاهش می‌یابد.

داشتن مازراتی برای شما به مثابه سوارشدن بر کالای لوکس است و به زمره ریچ‌کیدزها پیوسته‌اید. در همین شهر تهران عده‌ای حاضرند برای میکاپ شب عروسی خود به قدر ارزش یک پراید هزینه کنند. حال‌آنکه دقیقا در همین شهر پراید برای افرادی کالای لوکس به حساب می‌آید.

از این دست تفاوت‌ها بسیار زیاد است برای درک آن نیازی به محاسبات پیچیده و مدل‌سازی ندارید، کافی است از شمال شهر به جنوبی‌ترین قسمت آن سفر کنید. تفاوت بسیار فاحش و قابل تامل است. البته لازم است بگویم که فاکتورهای بیشتری برای قرار گرفتن کالاها در این طبقه‌بندی‌هایی که ذکر شد تاثیرگذار هستند.

پَست‌های ارزشمند

یک نمونه دیگر از انواع کالاها که بر طبق درآمد طبقه‌بندی می‌شوند، کالاهای گیفن (Giffen Good) هستند. کالاهای گیفن، کلاهای پستی هستند که ارزشمند می‌شوند. با افزایش درآمد استفاده از این کالاها افزایش میابد. در شرایط عادی، اگر قیمت یک کالا بالا رود، مصرف‌کنندگان از آن کالا به مقدار کمتری خرید می‏کنند و بیشتر از محصولات جایگزین استفاده می‏کنند.

در وضعیت کالای گیفن اثر درآمدی غالب شده و مردم را (شاید بتوان گفت) مجبور به خرید بیشتر از کالا می‌کند، حتی در حالی که قیمت آن کالا افزایش یافته است.

افزایش قیمت نان می‌تواند منجر به افزایش مصرف آن شود.

مثلا ممکن است قیمت نان افزایش یابد این افزایش به دلیل اینکه نان قوت غالبِ افراد ضعیف جامعه است. باعث می‌شود مخارج و هزینه‌های این قشر افزایش یابد. در نتیجه مجبور می‌شوند همان مقدار کمی هم که از گوشت و مرغ و ماهی و… مصرف می‌کردند، محدود کنند. نهایتا با اینکه قیمت نان زیاد شده اما تقاضا برای آن نیز زیاد می‌شود.

این‌گونه کالاها بیشتر مواد غذایی بسیار لازم و پرطرفدار را شامل می‏شوند مانند؛ نان، سیب‌‏زمینی و نظایر این‌ها. برای اینکه کالایی گیفن باشد باید سه شرط را محقق کند:

1. باید پست باشد.
2. کالای جانشین نداشته باشد.
3. باید درصد زیادی از درآمد خریداران را تشکیل دهد.

البته باید بگوییم که همه‌ی کالاهای گیفن کالاهای پست هستند اما همه‌ی کالاهای پست کالاهای گیفن نیستند.

مکمل هم هستیم یا جانشین هم؟

یکی دیگر از دسته‌بندی‌ها درباره انواع کالاها در نظر گرفتن آن‌ها در دو حالت جانشین و مکمل است. زمانی که افزایش قیمت یک کالا باعث استفاده مردم از کالای مشابه دیگری شود، آن دو کالا را جانشین یکدیگر می‌نامند.

نمونه‌های زیادی برای کالای جانشین وجود دارد. به طور مثال زمانی که قیمت قهوه زیاد شود، شاید مردم از چای به عنوان کالای جانشین آن استفاده کنند و یا زمانی که قیمت نفت به دلیل شوک نفتی زیاد شد، کشورهای وابسته به نفت سعی کردند، انرژی‌های دیگر را جانشین آن کنند. هرچه دو کالا شباهت‌های بیشتری داشته باشند، درجه جانشینی آن افزایش پیدا میکند.

به طور مثال زمانی که قیمت یک برند از خمیردندان زیاد می‌شود مردم از برندها و مارک های دیگر استفاده می‌کنند. این خمیردندان‌ها جانشین کامل هم هستند.

افزایش قیمت قهوه ممکن است به افزایش مصرف چای منتهی شود.

زمانی که کالایی مکملِ کالای دیگر (Complement Good) است، همان‌‌طور که از نامش نیز مشخص است، در کنارِ آن و با آن مصرف می‌شود. افزایش قیمت یکی باعث کاهش مصرف از کالای دیگر نیز می‌شود و کاهش قیمت یکی باعث افزایش تقاضا برای خود آن کالا و مکملش نیز می‌شود.

به طور مثال اگر قیمت بنزین افزایش یابد، انتظار می‌رود که استفاده از خودرو کم شود و یا اگر قند و چای را دو کالای مکمل در نظر بگیریم ممکن است با افزایش قیمت قند مصرف چای نیز کاهش یابد. از طرفی ممکن است از جانشین‌های مانند کشمش و خرما به‌جای قند استفاده شود.

طبقه‌بندی دیگر برای انواع کالاها

برای ساختن یک صندلی چوبی اصلی‌ترین چیزی که شما نیاز دارید، چوب است. چوب در این مثال یک کالای واسطه‌ای به‌حساب می‌آید. به طور کلی به کالاهای که در فرآیند تولید استفاده می‌شوند، کالاهای واسطه‌ای (Intermediate Goods) گفته می‌شود.

واسطه‌ای بودن کاملا نسبی است و نمی‌توان یک کالا را همیشه واسطه دانست. همین چوب اگر توسط مردم محلی در شومینه برای گرما و استفاده‌هایی این‌چنین مصرف شود، کالای مصرفی است.

اگر شما برای تولیدات کارخانه خود ماشین‌آلاتی را وارد کنید، در حال واردات کالاهای سرمایه‌ای (Capital Good) هستید. این کالاها ایجاد ارزش‌افزوده می‌کنند. کشوری که کالای سرمایه‌ای به جای کالای مصرفی وارد می‌کند به احتمال زیاد تولید پررونقی دارد.

چرا که واردات بی‌رویه کالاهای مصرفی به تولید داخلی لطمه می‌زند و می‌دانیم که افزایش بی‌رویه وارداتِ کالاهای مصرفی به دلیل درآمدِ غیر منتظره‌ای که نصیب یک کشور شده است، موجب گرفتار شدن آن کشور به بیماری هلندی می‌شود که در مقالات آینده به آن خواهیم پرداخت.

لوکس بودن یا نبودن مسئله این است

شاید دغدغه بسیاری از افراد در دنیایی که داشتن زندگی لاکشری تبدیل به ارزش شده است، خریداری کالاها و خدمات لوکسی است که آن‌ها را به گروه ثروتمندان وارد کند. اما آیا به نظر شما کالایی که از نظر من به عنوان یک شهروندِ ایرانی لوکس به حساب می‌آید برای مردم سایر کشورها هم به عنوان کالای لوکس در نظر گرفته می‌شود؟

پاسخ به این سوال منفی است. برداشت از لوکس بودن یا نبودن یک کالا برداشتی نسبی است که گاهی بسیار پیچیده نیز می‌شود. شاید معامله کالاهای لوکس یک رابطه برد-برد باشد. چراکه فروشنده به محض دریافت اینکه کالا یا خدمتش لوکس است، قیمت آن را افزایش می‌دهد. از طرفی مشتری برای دریافت این کالای خاص که مطلوبیت زیادی برایش ایجاد می‌کند، حاضر است چند برابر قیمت نمونه‌های غیر لوکس پرداخت کند.

درک مردم هر کشور از کالاهای معمولی و لوکس متفاوت است.

لوکس بودن در طول زمان دستخوش تغییرات می‌شود. در دهه 70 داشتن تلفن همراه نشانه‌ای از زندگی لوکس و اشرافی بود اما امروز چطور؟ زمانی تحصیل کردن و یادگیری موسیقی در جوامع اروپایی مختص طبقه اشراف بود و به عبارتی لوکس به حساب می‌آمد، امروز با پیشرفت یک کشور و قابلیت دسترسی عمومی به آموزش، داشتن مدرک تحصیلی بالاتر عامل متمایز بودن یا متمول بودن افراد نمی‌شود. از طرفی وفور و یا فقدان یک کالا نیز به لوکس بودن یا نبودن آن دامن می‌زند. به طور مثال در شهرهای ساحلی میگو غذای روزمره است، اما ممکن است در شهرهای دیگر غذایی لوکس به حساب آید.

تقلب همیشه راهِ دررو است

تب لوکس بودن متاسفانه در کشور ما بسیار فراگیر شده است. به‌طوری‌که افراد سعی می‌کنند، هر طور که شده به آن المان‌های زندگی مجلل برسند. از طرفی افراد مختلف با توجه به این نیاز روز افزون شروع به ارائه کالا و خدمات لوکس کرده‌اند از عمل‌های زیبایی گران‌قیمت و عجیب‌وغریب تا لباس‌های به قیمت درآمد یک سال یک خانواده.

همین نیاز باعث تولید نمونه‌های تقلبی کالاهای لوکس شده است. البته شاید ظاهر آن کالا شبیه نمونه اصلی باشد، اما خود فرد از واقعیت خبر دارد و این برایش مطلوب نیست. از طرفی برخی از این کالاهای لوکس دارای تکنولوژی پیچیده‌ای هستند که کپی‌برداری را غیرممکن می‌کند. آیا تابه‌حال پورشه تقلبی دیده‌اید؟

شاید برایتان جالب باشد که چینی‌ها که خود استاد ساختِ نمونه‌های ارزان و تقلبی کالاهای لوکس هستند. خریدارِ یک سوم از کل محصولات لوکسی هستند که در دنیا فروخته می‌شود.