تلگرام و بلاک‌چین، هیجان‌انگیزتر از چیزی که فکر می‌کنیم!

به‌تازگی خبری درباره تحولات پیام‌رسان تلگرام در رسانه‌ها منتشر شده است. خبری در مورد اینکه تلگرام می‌خواهد زنجیره بلوکی را وارد سیستم خود کند. یکی از نتایج این کار، از بین بردن امکان مسدود کردن آن است. در تحقیقاتی که انجام دادم، توانستم سندی درز کرده از شرکت تلگرام را بیابم. اما هنوز سند فنی که اطلاعات دقیق‌تری از نحوه عملکرد این سیستم ارائه می‌دهد، منتشر نشده است. در این مقاله تلاش می‌کنیم توضیح دهیم که تلگرام می‌خواهد دقیقا چه‌کار کند و فناوری زنجیره بلوکی در این میان چه نقشی خواهد داشت.

نقطه آغاز

پیام‌رسان تلگرام در سال ۲۰۱۳ عرضه شد. بعدها این اپلیکیشن با تکیه‌بر سیستم رمزنگاری بسیار پیشرفته و سرور‌های توزیع‌شده خود، توانست به یکی از امن‌ترین و سریع‌ترین شبکه‌های پیام‌رسانی در دنیا تبدیل شود. در حال حاضر حدود ۱۸۰ میلیون نفر در جهان از این اپلیکیشن استفاده می‌کنند. در ایران هم، تلگرام با ۴۰ میلیون کاربر، شاید محبوب‌ترین اپلیکشین پیام‌رسانی باشد. روزانه حدود ۷۰ میلیارد پیام به‌واسطه این اپلیکیشن منتقل می‌شوند. تلگرام با داشتن خدمات جذابی همچون کانال‌ها و گروه‌های با اعضای زیاد، روزانه حدود ۵۰۰ هزار کاربر جدید به خود جذب می‌کند.

اما رویای پاول دوروف مدیرعامل تلگرام، بسیار بزرگ‌تر از این است. او پیش‌ازاین به‌واسطه شبکه اجتماعی VK که محبوب‌ترین شبکه اجتماعی در روسیه و اروپای شرقی است، توانسته ثروت زیادی کسب کند. پاول دوروف تلگرام را به‌عنوان یک اپلیکیشن پیام‌رسانی امن و رایگان ایجاد کرد. اما گام بعدی این شرکت بسیار بزرگ‌تر از این حرف‌ها است.

پیام‌رسان چینی

وی‌چت (WeChat) بزرگ‌ترین اپلیکیشن پیام‌رسان در چین است. شرکت تنسنت (Tencent) سازنده این اپلیکیشن، به‌واسطه وی‌چت، به یکی از ارزشمند‌ترین شرکت‌های جهان بدل شده است. این اپلیکیشن علاوه بر انواع ابزارهای گفتگو، امکاناتی دیگری نیز عرضه می‌کند. یکی از مهم‌ترین ابزارهای این اپلیکیشن، امکان پرداخت پول با آن است. اپلیکیشن وی‌چت همراه با خود یک کیف پول دیجیتال هم دارد که به‌واسطه سیستم پرداخت مرکزی آن، می‌توانید به هر شخصی در چین پول پرداخت کنید.

اعتبار شرکت تنسنت و تعداد کاربران حدود ۱ میلیاردی وی‌چت در چین، باعث شده است که سیستم پرداخت با وی‌چت، حتی از بانک‌های چین هم قوی‌تر باشد. ممکن است در چین به فروشگاه‌هایی برسید که دستگاه کارت‌خوان برای پرداخت با کارت‌بانکی نداشته باشند، اما فروشنده حتما پرداخت با وی‌چت را قبول خواهد کرد. برای پرداخت با وی‌چت لازم است کاربر اطلاعات کارت‌بانکی خود را وارد کند. پرداخت‌ها هم با واحد پول چین یعنی رنمینبی (Renminbi) انجام می‌گیرند.

در چین پرداخت با وی‌چت از پرداخت با کارت بانک مرسوم‌تر است.

در حال حاضر هیچ سیستم پرداخت دیگری به وسعت وی‌چت در جهان وجود ندارد. اپل‌پی (Apple Pay) که شرکت‌ اپل به دنبال راه‌اندازی آن است نیز از ایده‌ای مشابه استفاده می‌کند. اما برای عملی کردن آن‌، مشکلات زیادی وجود دارد. مشکلاتی که بیشتر حاصل سیاست‌های پولی و مالی کشورهای مختلف هستند و صرفا با فناوری حل نمی‌شوند.

سیستم‌های پرداخت بین‌المللی

در سطح جهان تنها سیستم‌هایی که امکان پرداخت بین‌المللی را فراهم می‌آورند پی‌پل، کردیت کارت و مستر کارت هستند که به دلیل برخی تحریم‌های مالی ، امکان استفاده از آن‌ها در همه کشورها وجود ندارد. از سویی پرداخت با این کارت‌ها، نیازمند کارت‌خوان‌های خاصی است و نمی‌توان همانند وی‌چت به‌راحتی با استفاده از تلفن همراه، پرداخت انجام داد.

پول‌های رمزنگاری‌شده دیجیتال هم با اینکه توان مشابهی دارند، اما به دلیل برخی محدودیت‌ها، هنوز آن‌قدر کاربری عمومی ندارند. یکی از مشکلات این سیستم‌ها، کند بودن فرآیند پرداخت است. مثلا در شبکه بیت‌کوین فقط می‌توان در هر ثانیه ۷ تراکنش و در شبکه اتریوم (Ethereum) در هر ثانیه حدود ۱۵ تراکنش انجام داد. به همین دلیل، این واحد‌های پولی امکان ارائه خدمات پرداخت به وسعت چیزی را که در وی‌چت رخ می‌دهد، ندارند. کاری که تلگرام می‌خواهد انجام دهد، ترکیب این ایده‌ها است.

تلگرام می‌خواهد چه‌کار کند؟

تلگرام در صدد پر کردن این خلأ است. این شرکت با تکیه بر تعداد کاربران زیاد و تیم فنی قدرتمند خود، در تلاش است ابزاری برای پرداخت با موبایل عرضه کند. بر مبنای اسنادی که از این شرکت درز کرده است، تلگرام قصد دارد، یک واحد پولی دیجیتال رمزگذاری شده با نام گرم (Gram) عرضه کند.

کاربران برای استفاده از این واحد پولی و پرداخت با آن، چیز جدیدی نیاز ندارند. قرار است در نسخه‌های آتی اپلیکیشن‌ تلگرام، بخشی تحت عنوان کیف پول دیجیتال سبک (Light Wallet) ایجاد شود. با استفاده از این کیف پول دیجیتال، کاربران تلگرام می‌توانند، به هر شخصی در هرکجای دنیا در کسری از ثانیه پول پرداخت کنند.

تلگرام و زنجیره بلوکی، انقلاب زنجیره بلوکی

واحد‌های پولی دیجیتال رمزگذاری شده، از زنجیره‌ بلوکی (Blockchain) مخصوص خود برای ذخیره‌سازی تراکنش‌‌ها استفاده می‌کنند. برای فهم بیشتر این موضوع می‌توانید به دو مقاله «آیا می‌شود با بیت‌کوین‌کاوی کسب درآمد کرد؟» و «چطور زنجیره بلوکی مفهوم پول را تغییر می‌دهد؟» مراجعه کنید. در این دو مقاله توضیح داده‌‌ایم که زنجیره‌بلوکی چیست و چگونه کار می‌کند.

رمزگذاری و ذخیره‌سازی داده‌های تراکنش‌ها در زنجیره بلوکی، کاویدن (Mining) نام دارد. مثلا در شبکه بیت‌کوین، بیت‌کوین کاو‌ها، در هر 10 دقیقه، تراکنش‌های انجام شده در 10 دقیقه قبل را درون یک بلوک جمع می‌کنند. پس از آن، بیت‌کوین‌کاوها با فرآیند بسیار سختی به نام اثبات کار (Proof of Work) بلوک را اعتباردهی کرده و به زنجیره بلوکی متصل می‌کنند. فرآیند مشابهی نیز در واحدهای پولی رمزگذاری‌شده دیجیتال دیگر همچون اتریوم، بیت‌کوین‌کش (Bitcoin Cash)، لایت‌کوین (Litecoin) و دش (Dash) وجود دارد. طراحی این فرآیند به نوعی است که تعداد تراکنش‌ها را محدود می‌کند. همان‌گونه که در سطور بالا گفتیم، در هر ثانیه فقط ۷ تراکنش در شبکه بیت‌کوین و ۱۵ تراکنش در شبکه اتریوم امکان‌پذیر هستند.

فناوری زنجیره بلوکی در ابتدای راه خود است.

تلگرام نیز برای ساخت سیستم پرداخت رمزگذاری شده خود، از زنجیره بلوکی استفاده خواهد کرد. اما برای اینکه بتواند آن را برای استفاده در کاربری عمومی مناسب کند، لازم است سرعت تراکنش‌ها را در شبکه بالا ببرد.

از این روی تلگرام درحال‌توسعه نوع جدیدی از زنجیره بلوکی است. این زنجیره بلوکی، با انجام تغییراتی که در ادامه می‌آیند، می‌تواند چندین میلیون تراکنش در ثانیه را ممکن کند.

1 - اتصال بلوک‌ها

تلگرام برای افزایش سرعت تراکنش‌ها، نه از یک، بلکه از چندین زنجیره بلوکی متصل‌به‌هم استفاده خواهد کرد. در این شبکه، سیستم به‌صورت هوشمند می‌تواند تعداد زنجیره‌های بلوکی را تا ۲ ۹۲ یعنی حدود ۵ میلیارد میلیارد میلیارد ( ۵ با ۲۷ صفر جلوی آن) افزایش دهد.

این‌کار باعث خواهد شد که برای تراکنش‌هایی که مثلا در یک کشور انجام می‌شوند، لازم نباشد بلوکی متناسب با کل زنجیره بلوکی تولید کنیم. بلکه فقط زنجیره بلوکی مربوط به آن بخش یا کشور تغییر خواهد کرد. با اینکه در این سیستم همانند دیگر ارزهای دیجیتال، تایید تراکنش‌ها توسط گرم‌‌کاوها (Gram Miners) و به‌صورت غیر مرکزی صورت می‌گیرد، اما یک بخش مرکزی، وظیفه ایجاد ارتباط بین زنجیره‌های بلوکی گوناگون را فراهم خواهد آورد. از این طریق انجام تراکنش‌های بین دو زنجیره بلوکی نیز ممکن خواهد شد.

۲- استفاده از اعتبار به‌جای اثبات کار

در ارزهای دیجیتال معمول، تراکنشی معتبر است که با یک فرآیند بسیار پیچیده و طولانی، توسط بیت‌کوین‌کاوها یا اتریوم‌کاو‌ها در یک بلوک اضافه و به زنجیره بلوکی متصل شود. این کار زمان‌بر است و به توان پردازشی بسیار زیادی لازم دارد.

تلگرام می‌خواهد به‌جای چنین کاری، یک سیستم اعتباردهی برای گرم‌کاو‌ها بسازد و بر اساس میزان اعتبار آن‌ها، تایید تراکنش‌های متنوع را بر عهده هر یک از این گرم‌کاوها بگذارد. این کاربران هم، در عوض مقداری پاداش از شبکه دریافت خواهند کرد. این نوع تایید تراکنش اثبات اعتبار ( Proof of Stake ) نام دارد.

۳- زنجیره بلوکی دو بعدی

در فناوری جدیدی که تلگرام قرار است در زنجیره بلوکی خود استفاده کند، امکان اتصال و ایجاد یک بلوک معتبر به بلوکی که قبلا اثبات شده نامعتبر است، وجود دارد.

این سیستم به‌نوعی خود را ترمیم می‌کند و از سویی منابع پردازشی کمتری برای تولید بلوک‌های جدید لازم دارد. با این سیستم دوبعدی، می‌توان تضمین کرد که تراکنش‌های معتبر به دلیل خطاهای بی‌ربط دور انداخته نمی‌شوند.

شبکه باز تلگرام

تلگرام برای ایجاد و عملیاتی کردن این شبکه بزرگ از زنجیره‌های بلوکی، نیازمند زیرساختی قدرتمند است. شبکه باز تلگرام (Telegram Open Network or TON) نامی است که به این زیرساخت اطلاق می‌شود.

البته این شرکت قصد دارد پس از اجرای کامل پروژه، نام شرکت خود را به « شبکه باز » (The Open Network or TON) تغییر دهد. شبکه باز تلگرام برای تضمین دسترسی‌ دائمی، ذخیره‌سازی و پردازش سریع اطلاعات نیازمند ایجاد بستر‌های خاصی است. در ادامه دو مورد از این بسترهای لازم را می‌آوریم.

1 - پراکسی شبکه باز تلگرام ( TON Proxy )

ساختن این شبکه باز برای خلق یک سیستم پرداخت قدرتمند، نیازمند ایجاد بستری است که دسترسی دائم و امن کاربران و گرم‌کاوان را به شبکه تضمین کند. تلگرام امروزه از تعدادی سرور در چند کشور دنیا برای سیستم پیام‌رسانی خود استفاده می‌کند. سرورهایی که آی‌پی (IP) مشخص دارند و از این روی در شرایط اضطراری ممکن است دسترسی به آن‌ها مسدود شود. اما با ایجاد یک سیستم غیرمرکزی، ارتباطات شبکه تلگرام، با اتصال فردبه‌فرد (Peer to Peer) و نه فرد به سرور، انجام خواهند شد. همین مسئله به‌تنهایی باعث می‌شود که نتوان شبکه باز تلگرام را با هیچ ابزاری مسدود کرد.

پیش‌بینی می‌شود بعد از این بروزرسانی تعداد کاربرهای تلگرام جند برابر شود.

از سویی چون این اتصالات به‌صورت بسیار پیشرفته‌ای رمزگذاری خواهند شد، امکان شناسایی و مسدود کردن این ارتباطات ازآنچه هست هم سخت‌تر می‌شود.

شبکه پیام‌رسانی تلگرام هم صرفا به یک بخش کوچک از این سیستم بزرگ تبدیل خواهد می‌شود. ازاین‌روی پیام‌رسانی نیز تحت این شبکه توزیع‌شده و غیرمرکزی روی می‌دهد و به‌هیچ‌عنوان نمی‌توان آن را مسدود کرد.

(آنچه در مورد غیرممکن بودن مسدودی تلگرام در رسانه‌های فارسی‌زبان مطرح بود، مربوط به این بخش می‌شد.)

۲- ذخیره‌سازی

تلگرام برای ایجاد بستری که می‌تواند چندین میلیون تراکنش را در ثانیه انجام دهد، نیازمند فضای ذخیره‌سازی بزرگی است. یکی از برنامه‌های توسعه‌ای تلگرام، ایجاد یک سیستم ذخیره‌سازی توزیع‌شده بسیار پیشرفته است.

قرار است ظرفیت کاری این شبکه ذخیره‌سازی، به‌قدری زیاد باشد که بتواند علاوه برای ذخیره‌سازی زنجیره‌های بلوکی و محتوای پیام‌‌ها، خدمات ابری تجاری نیز ارائه دهد. خدماتی که به دلیل سرعت و قدرت ذخیره‌سازی خود، می‌توانند گزینه مناسبی برای شرکت‌های با حجم داده‌های زیاد همچون یوتیوب و دراپ‌باکس باشند.

پرداخت با تلگرام

به‌عنوان آخرین بخش از این مقاله، ذکر این نکته لازم است که گرم همچون دیگر ارزهای دیجیتال، واحدهای بسیار کوچکی (Micropayment) برای پرداخت‌های کوچک خواهد داشت. زیرا مثلا وقتی قرار است برای خرید چیپس، پرداخت کرایه تاکسی و یا خرید یک آب‌معدنی از سیستم پرداخت تلگرام استفاده کنیم، لازم است که پول خرد داشته باشیم.

البته این مشخصه چیز جدیدی نیست. تمامی واحدهای پولی دیجیتال مثل بیت‌کوین و اتریوم نیز امکان پرداخت‌های کوچک را در خود دارند. به همین دلیل است که می‌توان مثلا به‌اندازه ۱۰۰ هزار تومان، بیت‌کوین یا اتریوم خرید.

مسیر پیش‌رو

در این مقاله سعی کردیم به نحوی ساده و قابل‌فهم، برنامه آینده توسعه تلگرام را طبق سندی اصلی درز کرده از این شرکت، توصیف کنیم. گام بعدی تلگرام، نه‌تنها یک پرش بزرگ برای خود این شرکت غیرانتفاعی است، بلکه مسیری خوبی برای جهانی‌شدن و ارتباط مالی با دنیا است.

در شرایطی فعلی کشور که فعالان تجاری و شرکت‌ها با تحریم‌های مالی دست‌به‌گریبان هستند، سیستم پرداخت تلگرام می‌تواند یک راه گریز بسیار خوب باشد. البته اگر قدر این فرصت را بدانیم و از فناوری جدید به شکلی سازنده استفاده کنیم.