روایت‌های اقتصادی چگونه همه‌گیر می‌شوند؟/نگاهی به کتاب اقتصاد روایی

روایت‌ها و داستان‌ها با اقتصاد چه می‌کنند؟ آیا این فرآیند‌ها و واقعیت‌های بیرونی هستند که قصه‌های میان مردم را می‌سازند یا این روایت‌ها هستند که روند‌ها را شکل می‌دهند؟ رابرت شیلر در کتاب «اقتصاد روایی» به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد.

به گزارش تجارت نیوز ، نمونه این روایت‌ها و پدیده‌های اقتصادی هم در ایران و هم در دنیا فراوان است. داستان بیت کوین در دنیا نمونه واضح همین روایت‌ها است. اینکه وقتی تقاضا برای بیت کوین افزایش یافت قیمت آن بالا رفت و یا وقتی قیمت بیت کوین صعودی شد تقاضای آن افزایش یافت؟ از آن سو در ایران آنچه در بازار سرمایه در سال ۹۹ اتفاق افتاد نمونه دیگری از همین پدیده است. اینکه آیا شاخص بورس در زمانی صعودی شد که سرمایه گذاران به سمت بازار هجوم بردند و یا اینکه وقتی شاخص صعودی شد تقاضا در بازار سهام افزایش یافت؟

در این خصوص رابرت شیلر معتقد است که رابطه داستان‌ها و واقعیت‌های اقتصادی رابطه‌ای دیالیکتیکی و دو سویه است. نویسنده این کتاب بر این باور است که علم اقتصاد عمدتا تاکنون متوجه آمار و ارقام بوده و از مفهوم روایت قافل شده است.

از نگاه شیلر باید در کنار آمار و اطلاعات، عامل روایت را هم در نظریه‌های اقتصادی لحاظ کنیم. به این معنا که باید به شیوع و فراگیر شدن قصه‌ها و روایت‌ها در ساختن نظریات و فضای کلی حاکم بر اقتصاد جوامع توجه کرد.

تاثیر روایت‌ها بر رفتار اقتصادی مردم

نویسنده کتاب مذکور برای آنکه دیدگاه خود را توصیف کند از شاخه‌های مختلف علم استفاده می‌کند. از نظریع ادبی تا روان‌شناسی. او به این موضوع می‌پردازد که روایت‌ها چطور روی رفتار مردم و تصمیمات اقتصادی آن‌ها اثر می‌گذارد. بر این اساس پیش فرض علم اقتصاد این است که آدم‌ها فاعلین منطقی هستند، به این معنا که اطلاعات را از محیط می‌گیرند و بر اساس آن تصمیم می‌گیرند.

از نگاه شیلر داستان‌های فراگیر مثل استعاره می‌مانند، یعنی یک ایده‌ای را به صورت غیرمستقیم به ما می‌دهند و به شیوه فکر کردن افراد جهت می‌دهد. از این رو بسیاری از انسان‌ها تصمیمات‌شان را بر اساس روایت‌ها می‌گیرند. در این چارچوب، می‌توان از لابه لای قصه‌ها یک طرحی از نظام باورهای افراد را پیدا کرد. بنابراین قصه‌ها به مثابه یک نقشه راه و دستور رهنما عمل می‌کنند.

اما هدف این کتاب آن است که مردم را تشویق کند تا روایت‌های اقتصادی‌ای را بشناسند و در تفکرات‌شان جای دهند که به شکل‌گیری رخدادهای اقتصادی بزرگی مانند بحران‌ها و کسادی‌ها و رکودهای درازمدت کمک می‌کنند تا بدین ترتیب توانایی‌شان در پیش‌بینی و برخورد با چنین رخدادهایی افزایش یابد. پیش از آنکه بتوانیم این رخدادها را به شکل مطمئنی پیش‌بینی کنیم باید درک مختصری از علل اصلی و واقعی آن‌ها به دست بیاوریم. مسئله اصلی آن است که تعیین کنیم علت کدام است و پیامد کدام است.

به طور کلی هیجان جزء مهمی از ساختار روایت‌های اقتصادی و غیراقتصادی است و خودش را در داستان‌ها نشان می‌دهد. رمان‌ها و فیلم‌های تاریخی خارج از جریان اصلی تاریخ‌اند ولی بهتر از خود تاریخ کمک‌مان می‌کنند تا احساسات موجود در تاریخ را بفهمیم و برخی روایت‌هایی را درک کنیم که پیش‌‌برنده تاریخ هستند. رمان‌نویس یا فیلم‌ساز تاریخی که گفت وگوها را به کمک تخیل خود واطلاعات به دست آمده از پژوهش‌ها شکل دهد،بیشتر شبیه مخترع است تا پژهشگر.

از اوایل قرن نوزدهم دسته بزرگی از روایت‌ها درباره اطمینان بر نوسانات اقتصادی تاثیر گذاشته‌اند، اطمینان مردم به بانک‌ها، به کسب و کار، به یکدیگر و به اقتصاد. به لحاظ اقتصادی،مهمترین داستان‌ها آن‌هایی‌اند که به اعتماد دیگران و تلاش برای ارتقای سطح اطمینان عمومی مربوط می‌شوند.

عناصر تشکیل دهنده اقتصاد روایی

هنگام استفاده از عبارت اقتصاد روایی باید بر دو عنصر متمرکز شویم. اول مسری شدن سینه به سینه باورها در قالب داستان و دوم تلاش‌هایی که مردم برای تولید داستان‌های مسری جدید یا مسری‌تر کردن داستان‌ها به کار بسته‌اند.

مسری شدن داستان زمانی بیشترین قدرت را دارد که مردم بین خودشان و فردی که بخشی از داستان یا دلیل پیدایش آن است پیوندی شخصی احساس کنند،خواه این فرد یک تیپ شخصیتی کلیشه‌ای باشد یا شخصی به راستی مشهور.

اقتصاد روایی نشان می‌دهد که چگونه داستان‌های عامه‌پسند در طول تاریخ تغییر می‌کنند و بر پیامدهای اقتصادی از جمله کسادی و رکودها و سایر پدیده‌های اقتصادی مهم تاثیر می‌گذارند. روایت‌ها عامل عمده ایجاد تغییر سریع در فرهنگ، جو فکری و رفتار اقتصادی‌اند. گاهی روایت‌ها با مد ادغام می‌شوند. آنگاه بازاریاب‌ها و تبلیغ کننده‌های زیرک این روایت‌ها را گسترش می‌دهند تا از آن‌ها سود ببرند.

برخی تصور می‌کنند که اقتصاد روایی همان اقتصاد رفتاری است. اما در واقع اینگونه نیست. در اقتصاد رفتاری دنبال این می‌رویم که اصول حاکم بر رفتار آدم‌ها را پیدا کنیم. اینکه پشت رفتار اقتصادی مردم چه چیزی نهفته است. معمولا اقتصاد رفتاری روش‌های مطالعه خود را از روان‌شناسی می‌گیرد.

اما روایت اقتصادی داستانی مسری است که می‌تواند بر نحوه تصمیم‌گیری اقتصادی مردم تاثیر بگذارد، تصمیماتی مانند استخدام یک کارمند یا موکول کردن این کار به زمانی بهتر. ریسک کردن یا محتاط بودن در کسب و کار، آغاز تجارتی پریسک یا سرمایه گذاری روی یک دارایی پرنوسان و ریسکی. روایت‌های اقتصادی به طور معمول مشهورترین روایت‌های نقل شده نیستند و برای شناسایی آنها باید توانایی‌شان در تغییررفتارهای اقتصادی را بررسی کنیم.

در واقع شیلر به این پرسش پاسخ می‌دهد که روایت‌ها چطور فراگیر می‌شود؟ نویسنده برای این کار از دانش همه گیری استفاده می‌کند. در چارچوب این نگاه تحلیلی شروع روایت‌ها با دانش اپیدمیولوژی بررسی می‌شود. در شیوع یک ویروس اگر سرعت انتقال بیش از سرعت بهبود باشد، ویروس همه گیر می‌شود. همین مدل درباره روایت‌ها هم صدق می‌کند. از یک جایی روایت‌ها شروع می‌شود و رشد می‌کند. اگر سرعت انتقال روایت از سرعت فراموش کردنش بیشتر باشد آن روایت همه‌گیر می‌شود،دقیقا مانند بیماری‌ها.

روایت بیت کوین چگونه ساخته شد؟

داستان بیت کوین نمونه‌ای از یک روایت موفق است، چرا که به شدت مسری است و به ایجاد تغییرات اقتصادی در خور توجه در بیشتر نقاط دنیا منجر شده است. این روایت نه تنها اشتیاقی واقعی برای فعالیت‌های کارآفرینانه را برانگیخت،بلکه دست کم برای مدتی ضریب اطمینان کسب و کار را بالا برد.

روایت بین کوین دربردارنده داستان‌هایی درباره جوانان جهان وطن پرشوری است که به مخالفت با بوروکرات‌های خشک و بی‌روح برخاسته‌اند،داستان ثروت، نابرابری، پیشرفت فناوری اطلاعات و داستانی پر از اصلاحات اسراسرآمیز و درک نشدنی. همه گیری بیت کوین برای بیشتر مردم به صورت توالی شگفتی‌های پیاپی رخ داداه است. بیت کوین زمانی که نخستین بار معرفی شد همه را شگفت‌زده کرد و به موازات اینکه توجه جهانیان به سرعت به سمت آن جلب می‌شد، شگفتی‌های پی‌درپی دیگری به ارمغان آورد. در دوره‌ای ارزش بازار بیت کوین از مرز ۳۰۰ میلیارد دلار آمریکا هم عبور کرد. ولی بیت کوین هیچ ارزشی ندارد مگر اینکه مردم برایش ارزشی متصور باشند.

مخالفان اغلب ارزش‌گذاری بیت کوین را حبابی توصیف می‌کنند که در اثر سفته بازی به وجود آمده است. اما برای هواداران بیت کوین توهینی بالاتر از این نیست که بگویند این رمزارز حبابی است که سفته بازها به وجود آورده‌اند. طرف‌داران بیت کوین اغلب به این موضوع اشاره می‌کنند که حمایت مردم از بیت کوین در اصل شبیه حمایت آن‌ها از خیلی چیزهای دیگر است.

آن طور که شیلر روایت کرده است بیت کوین کاتالیزور آنارشیسم و آزادی مسالمت‌آمیز است. این رمز ارز در واکنش به دولت‌ها و موسسات مالی فاسد تولید شد، نه فقط برای ارتقای فناوری مالی. ولی عده‌ای این حقیقت را مخدوش می‌کنند. در واقع بیت کویین قرار بود سلاحی مالی و رمز ارز باشد که کمین کرده بود تا مقامات مسئول را ضعیف کند.

روایت بیت کوین روایتی انگیزه بخش برای طبقه جهان وطن سراسر دنیا است، افرادی که آرزو می‌کنند به این طبقه بپیوندند و افرادی که با فناوری‌های پیشرفته ارتباط نزدیکی دارند.

برای مطالعه مطالب تحلیلی بیشتر صفحه آکادمی تجارت‌نیوز رادنبال کنید.