آیا «آرش» روابط ایران و اعراب را بهبود می‌بخشد؟/ استحصال گاز، رمز اتحاد یا عاملی برای اختلاف؟

ایران و کشورهای عربی منطقه، ظاهرا حتی در نبود بهانه‌ای برای منازعه، بهانه‌ای برای اختلاف با یکدیگر پیدا می‌کنند. تازه‌ترین مورد، حول «میدان گازی آرش» شکل گرفته است، میدان گازی مشترکی در خلیج فارس که ایران، عربستان و کویت از آن سهم دارند.

به گزارش تجارت‌نیوز ، پیش از این قرار بود که با تعیین حدود مرزی در این میدان گازی مشترک، استحصال گاز از آن هم به شکل مشترک به پیش برود، ولی عربستان سعودی و کویت، همین چند روز پیش، بدون حضور ایران، قراردادی برای توسعه این میدان امضا کردند. حالا ایران هم می‌گوید که به شکل مستقل عملیات حفاری در این میدان را کلید خواهد زد.

گاز، بهانه‌ای برای اختلاف

در صفحه ویکی‌پدیایِ «میدان گازی آرش»، در توصیف این میدان این‌طور آمده است: «میدان گازی آرش از میدان‌های گازی ایران است، که در شمال خلیج فارس و در استان هرمزگان قرار دارد. میدان آرش در سال ۱۳۴۶ کشف و بهره‌برداری از آن در سال ١٣٩١ آغاز شد. این میدان گازی از میادین مشترک ایران، با کشورهای کویت و عربستان است. ذخیره در جای گاز میدان آرش ۲۰ تریلیون فوت مکعب و ذخیره نفت درجای این میدان نیز نزدیک به ۳۱۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود.».

اما وقتی زبانِ مطلب را به عربی تغییر می‌دهید، ترجمه مطلب چنین چیزی می‌شود: «میدان گازی «الدره» یک میدان گازی مشترک در منطقه فراساحلی بین عربستان سعودی و کویت است و ایران به دلیل موقعیت مرزی خود برای به دست‌آوردن بخشی از آن مبارزه می‌کند. این میدان به عنوان مخزنی برای تولید گاز در نظر گرفته می‌شود، اما قرار گرفتن آن در یک منطقه مرزی از تاریخ اکتشاف آن در دهه شصت قرن بیستم، تولید آن را مختل کرده است.».

موقعیت میدان گازی آرش با رنگ قرمز مشخص است.

هم‌زمانی‌هایِ بدهنگام

چنان که در متن بالا مشهود است، عربستان و کویت، این میدان گازی را «حقل‌الدره» یا «میدان [گازی] الدره» می‌نامند و دست‌کم کسانی که صفحه ویکی‌پدیایِ مطلب را نوشته و یا ویرایش کرده‌اند، معتقدند این میدان گازی اساسا به ایران تعلق ندارد.

مذاکرات میان سه کشور برای بهره‌برداری مشترک از این میدان اما سال‌ها پیش شروع شده و هر چند خبرهای مفصلی در مورد آن منتشر نشده، ظاهرا بنا بر این بوده که پس از تعیین حدود مرزی و سهم هر کشور از این میدان گازی، بهره‌برداری از آن هم شروع شود.

با این همه، دقیقا در گرماگرم مذاکرات هسته‌ای ایران، حمله حوثی‌های یمن به تاسیسات نفتی عربستان سعودی و نشست بی‌سابقه کشورهای عربی و رژیم اسرائیل برای حصول نوعی اتحاد نظامی علیه ایران، خبر رسید که عربستان و کویت می‌خواهند بدون حضور ایران برداشت گاز از میدان آرش را شروع کنند.

حوثی‌های یمن به‌تازگی تاسیسات نفتی عربستان را مورد هدف قرار دادند.

چه کسی زودتر به گاز می‌رسد؟

شرکت‌های ملی نفت کویت و آرامکوی عربستان سعودی در سال ۱۳۹۴ خورشیدی با هدف توسعه میدان آرش یک کنسرسیوم تشکیل دادند و حتی در شهریور همان سال برای توسعه این میدان مشترک، حفاری یک حلقه چاه اکتشافی را هم کلید زدند.

با این همه، اختلاف میان ایران و کویت بر سر این میدان گازی خیلی پیش از این‌ها، یعنی از حدود سال ۱۳۸۰ خورشیدی شروع شده بود. در آن زمان، ایران توسعه میدان گازی پارس جنوبی (مشترک میان ایران و قطر) را با قدرت به مراحل پایانی نزدیک می‌کرد و دولت خاتمی اصرار داشت که مشکل میادین مشترک با کشورهای دیگر به سرعت حل و فصل شود.

کویتی‌ها همان زمان تهدید کردند که کار را به مراجع قضایی بین‌المللی می‌کشانند و ایران هم در نهایت کوتاه آمد. اما حالا ظاهرا ورق برگشته و این ایران است که باید به دنبال احقاق حقوق خود باشد.

بر اساس بیانیه شرکت نفت کویت، این کشور و عربستان سعودی همین چند روز پیش سندی را برای توسعه میدان گازی آرش امضا کردند که بر اساس آن، انتظار می‌رود روزانه یک میلیارد فوت مکعب گاز و ۸۴ هزار بشکه میعانات از این میدان تولید شود.

آیا ایران می‌تواند کاری کند؟

اما آیا دست ایران مورد احقاق حقوقش بسته است؟ سعید خطیب زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران روز شنبه، ششم فروردین، توافق جدید عربستان سعودی و کویت با هدف توسعه میدان مشترک گازی آرش/الدُره را «غیرقانونی» خواند و گفت حق ایران برای بهره‌برداری از این میدان همچنان محفوظ است. او این را هم گفت که بر اساس مذاکرات پیشین، هرگونه اقدام در بهره‌برداری و توسعه این میدان باید با هماهنگی و همکاری هر سه کشور انجام شود.

کمی بعد، جواد اوجی، وزیر نفت ایران در صفحه توئیتر شخصی خود در واکنش به توافق عربستان و کویت برای توسعه میدان آرش نوشت: «مطالعات جامع میدان مشترک آرش با حفاری چاه اکتشافی و انجام لرزه‌نگاری تکمیل شده و به زودی با نصب جکت (پایه)، عملیات حفاری در این میدان آغاز می‌شود. اگرچه ما مایل به مذاکره و همکاری برای توسعه میادین مشترک هستیم اما اقدامات یک‌جانبه، مانع اجرای طرح مذکور نخواهد شد.».

بلافاصله، احمد اسدزاده معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت هم به شانا گفت: «وزارت نفت تمهیدات و مطالعات برای توسعه و بهره‌برداری از میدان مشترک آرش را انجام داده است.» او ادامه داد: «دلیل تأخیر در بهره‌برداری از این میدان مشترک، تصمیم‌گیری راجع به تحدید حدود و تعیین مرز با کویت بوده است، اما در شرایطی که طرف مقابل بدون توجه به مذاکرات پیشین و به‌صورت یک‌جانبه اقدام به توسعه این میدان کند، دلیلی برای تأخیر وجود ندارد.».

کویت کوتاه آمد

اما ظاهرا طرف کویتی به سرعت کوتاه آمده است. همین امروز (۹ فروردین ماه ۱۴۰۱) شیخ احمد ناصر آل محمد الصباح، وزیر خارجه کویت، اعلام کرد که میدان گازی آرش «یک موضوع سه‌جانبه بین کویت، عربستان سعودی و ایران است».

بنابراین، تا اینجا ماجرا نه فقط رفع و رجوع شده، که ممکن است به نحوی به نفع ایران هم تمام شود. در واقع، در حالی که دنیا (عمدتا به دلیل جنگ اوکراین) وارد بحران انرژی شده، سرمایه‌گذاری‌ها برای توسعه استخراج گاز و نفت در هر جایی به غیر از روسیه، ناگهان افزایش پیدا کرده است. ایران هم ممکن است به صورت مشترک با عربستان و کویت، بتواند بخشی از این سرمایه‌ها را جذب کند.

در تازه‌ترین نمونه، سه بانک ژاپنی همراه با بانک‌های «اچ‌ای‌بی‌سی» بریتانیا و «جی‌پی مورگان» آمریکا توافق کردند که یک میلیارد دلار وام به کویت بدهند تا این کشور بتواند تولید نفت خود را افزایش دهد. کویت روزانه بیش از ۲٫۵ میلیون بشکه نفت تولید می‌کند و یکی از ۱۰ تولیدکننده بزرگ نفت در جهان است.

سرمایه‌گذاری‌ها برای افزایش فوریِ تولید نفت و گاز در کشورهای دیگر هم در حال اوج‌گیری است و حتی در سمتِ تقاضا هم کشورهایی مانند آلمان، در حال ساخت پایانه‌های جدید برای دریافت گاز مایع (LNG) هستند تا هر چه سریع‌تر نیاز به واردات گاز از روسیه را کاهش دهند.